Nazwisko dziecka, co do którego nie zachodzi domniemanie pochodzenia od męża matki (art. 89 k.r.o.)

Rola sądów w sprawie o ustalenie ojcostwa ogranicza się do nadaniu dziecka nazwiska według sztywnych ustawowych reguł. 

W wyroku ustalającym ojcostwo sąd obligatoryjnie zamieszcza orzeczenie nadające nazwisko dziecku, stosując zasady określone w art. 89 § 1 k.r.o. dotyczące nazwiska dziecka obowiązujące w odniesieniu do ustalenia ojcostwa przez uznanie. Z wykładni językowej tego przepisu wynika, że dziecko powinno nosić takie nazwisko, jak wskazali to sami rodzicie dziecka w zgodnych oświadczeniach składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa, odpowiednio – w odniesieniu do sądowego ustalenia ojcostwa – w zgodnych oświadczeniach złożonych w tym przedmiocie w trakcie postępowania sądowego. Tak wskazane nazwisko nie może być ukształtowane dowolnie, lecz tylko według reguł określonych w art. 89 § 1 zd. drugie k.r.o. (nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka).

W sytuacji, w której rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko określone według reguł określonych w ustawie składające się z nazwiska matki oraz dołączonego do niego nazwiska ojca (art. 89 § 1 zd. trzecie k.r.o.)

Ustawodawca przewidział jeden wyjątek od tych zasad w art. 89 § 1 zd. czwarte k.r.o. w odniesieniu do dziecka, które w chwili uznania już ukończyło trzynaście lat. Wówczas do zmiany jego nazwiska potrzebna jest jego zgoda. W razie braku tej zgody dziecko pozostaje przy dotychczasowym nazwisku. 

Wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2023 r., II CSKP 1569/22

Standard: 79534 (pełna treść orzeczenia)

Dokonując wykładni art. 89 § 1 i 2 k.r.o. wskazać trzeba, że nazwisko dziecka, jako jeden z elementów jego stanu cywilnego, jest nim determinowane w tym znaczeniu, że w zależności od zdarzenia prawnego, które ten stan kreuje (pochodzenie od męża matki, ustalenie ojcostwa, nieznane ojcostwo), przepisy prawa rodzinnego określają zasady jego nadania. W wypadku sądowego ustalenia ojcostwa wiążące dla sądu jest złożenie przez rodziców dziecka zgodnych oświadczeń w tym przedmiocie, natomiast w braku lub sprzeczności oświadczeń sąd nadaje dziecku nazwisko matki połączone z nazwiskiem ojca (art. 89 § 2 w zw. z § 1 k.r.o.). 

O ile oświadczenie o uznaniu dziecka stanowi zdarzenie prawotwórcze, bo tworzy nowy stan cywilny dziecka, o tyle oświadczenie co do jego nazwiska nie nosi takiego charakteru – nie wpływa na powstanie stanu cywilnego a jedynie może kształtować jego element w zakresie nazwiska w wypadku złożenia zgodnych oświadczeń. Nie wywiera natomiast takiego skutku prawnego złożenie oświadczeń sprzecznych albo nie złożenie ich w ogóle, bo zastosowanie ma wówczas uregulowanie ustawowe (art. 89 § 3 w zw. z § 1 k.p.c.).

Zgodne oświadczenie każdego z rodziców w przedmiocie nazwiska dziecka, aczkolwiek musi być złożone jednocześnie z oświadczeniem o uznaniu, nie stanowi jego elementu a należy je zakwalifikować jako odrębne oświadczenie o charakterze procesowym, które wywiera skutki materialnoprawne, ale w tym znaczeniu, że stanowią one zgodny wyraz woli stron co do zastosowania przez sąd art. 89 § 2 w zw. z § 1 zd. 1 k.r.o.

Ustawodawca w art. 89 § 1 i 2 k.r.o. nie odwołuje się do pojęcia „oświadczenia woli” a określa czynność dokonywaną przez rodziców jako „oświadczenie”, co nakazuje przyjąć kwalifikację jako oświadczenia procesowego o skutkach ograniczonych do zastosowania przez sąd art. 89 § 2 w zw. z § 1 zd. 1 k.r.o., natomiast nie wywierającego dalszych skutków w sferze prawa materialnego zarówno w odniesieniu do rodziców, jak i dziecka.

Orzeczenie o nazwisku dziecka wynika z zasady integralności wyroku ustalającego ojcostwo, sąd bowiem orzeka o wszystkich elementach stanu cywilnego dziecka, do których zalicza się także jego nazwisko, niezależnie od tego, czy w treści pozwu zostało zamieszczone oświadczenie lub strony złożyły je w toku postępowania. Wyrażenie zgody przez jednego z rodziców na nadanie nazwiska drugiego nie oznacza, że zrezygnował on z ochrony prawnej i kontynuacji wszczętego postępowania. 

Wyrok SN z dnia 30 października 2014 r., II CSK 84/14

Standard: 48725 (pełna treść orzeczenia)