Badanie charakteru rozpoznawanej sprawy w postępowaniu odwoławczym (art. 201 k.p.c.)

Zmiana trybu, w jakim sprawa ma zostać rozpoznana w drugiej instancji, powinna zawsze znaleźć odzwierciedlenie w zarządzeniu przewodniczącego w sądzie drugiej instancji bądź postanowieniu tego sądu (zob. uz. uchwały SN z dnia 19 kwietnia 2007 r., III CZP 11/07).

Wyrok SN z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 19/20

Standard: 52192 (pełna treść orzeczenia)

Sąd każdorazowego dokonuje z urzędu oceny charakteru rozpoznawanej przezeń sprawy cywilnej.

Zasada ta znajduje odniesienie nie tylko do postępowania pierwszoinstancyjnego, ale również i do dalszych jego etapów przed sądem drugiej instancji, a także ewentualnych postępowań zażaleniowych wynikłych w toku postępowania w sprawie w danej instancji. Nie można zatem wykluczyć odmiennej kwalifikacji sprawy dokonanej przez sąd drugiej instancji od przyjętej przez sąd pierwszej instancji. Dochodzi wówczas do zmiany kwalifikacji sprawy w toku postępowania. Może to mieć miejsce zarówno wtedy, gdy sąd drugiej instancji rozpoznaje apelację w sprawie od wyroku sądu pierwszej instancji, jak również wtedy, gdy sprawa toczy się przed sądem pierwszej instancji, a sąd drugiej instancji rozpoznaje jedynie zażalenie od postanowienia sądu pierwszej instancji. Jeśli więc przykładowo sąd pierwszej instancji błędnie – w ocenie sądu drugiej instancji – rozpoznał sprawę bez zastosowania przepisów o właściwym postępowaniu odrębnym, to sąd drugiej instancji, niezależnie od ewentualnej oceny skutków takiej błędnej kwalifikacji dokonanej przez sąd pierwszej instancji, powinien, stosując art. 13 § 1 zdanie drugie k.p.c., dalej rozpoznać sprawę według przepisów dotyczących właściwego postępowania odrębnego, jeżeli dla etapu postępowania drugoinstancyjnego takie przepisy istnieją.

Podobnie jest, jeżeli sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji, wydane przez ten sąd przy założeniu, że sprawa należy albo nie należy do określonego postępowania odrębnego. Na potrzeby postępowania zażaleniowego sąd drugiej instancji musi samodzielnie ocenić charakter sprawy i rozpoznać zażalenie przy zastosowaniu albo pominięciu przepisów dotyczących określonego postępowania odrębnego, jeżeli dla etapu postępowania zażaleniowego takie przepisy istnieją. Kwestią odrębną jest to, że w zażaleniu podniesione mogą być zarzuty wskazujące na błędną kwalifikację sprawy w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Kwestia zmiany kwalifikacji sprawy w postępowaniu apelacyjnym albo zażaleniowym może mieć szczególne znaczenie w postępowaniu uproszczonym, w którym odrębności nie są ograniczone tylko do postępowania przed sądem pierwszej instancji. Przykładowo, kwalifikacja sprawy w postępowaniu apelacyjnym albo zażaleniowym jest konieczna z punktu widzenia składu sądu (por. art. 505[10] § 1 k.p.c.); błędne przyjęcie przez sąd drugiej instancji, że chodzi o sprawę należącą do postępowania uproszczonego i rozpoznanie jej w składzie jednoosobowym skutkuje nieważnością postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Ponadto trzeba podnieść, również przede wszystkim w odniesieniu do stosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym, że w razie stwierdzenia przez sąd drugiej instancji, iż sprawa została rozpoznana w niewłaściwym postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, sąd drugiej instancji powinien rozpoznać apelację albo zażalenie według przepisów o postępowaniu właściwym także dlatego, że z celowościowego punktu widzenia niewskazane byłoby „kontynuowanie” błędu procesowego, którego dopuścił się sąd pierwszej instancji. Wymaga to jednak nałożenia na sąd drugiej instancji a w fazie wstępnej postępowania apelacyjnego na przewodniczącego w tym sądzie obowiązku samodzielnej oceny charakteru rozpoznawanej sprawy, zarówno na potrzeby postępowania apelacyjnego, jak i postępowania zażaleniowego. Podstawa normatywna takiego obowiązku wynika z jednej strony z konieczności stosowania także w drugiej instancji art. 201 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 zdanie pierwsze k.p.c., a z drugiej strony z obowiązywania także w drugiej instancji art. 13 § 1 k.p.c.

Stanowisku, że także w sądzie drugiej instancji powinien być oceniany charakter sprawy dla potrzeb postępowania apelacyjnego albo zażaleniowego, nie sprzeciwia się okoliczność, iż przewodniczący w sądzie pierwszej instancji dokonując oceny charakteru sprawy wydał zarządzenie o skierowaniu jej do rozpoznania w określonym postępowaniu odrębnym albo o jej rozpoznaniu bez zastosowania przepisów o jakimkolwiek postępowaniu odrębnym.

Nie uzasadnia związania sądu drugiej instancji zarządzeniem wydanym przez przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji na podstawie art. 201 § 1 k.p.c., jak również ewentualnym postanowieniem sądu pierwszej instancji w przedmiocie kwalifikacji sprawy.

Po pierwsze, kwestia dotyczy oceny charakteru sprawy, istotnej z punktu widzenia stosowania do jej rozpoznania określonych przepisów procesowych. Sąd, zgodnie z art. 13 § 1 zdanie drugie k.p.c., rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych w wypadkach przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego. Z tego przepisu wynika nakaz stosowania w sprawie właściwych dla niej przepisów procesowych – ogólnych lub dotyczących właściwego postępowania odrębnego. Nie można więc uznać, że dokonanie kwalifikacji przez przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji „zwalnia” sąd, w szczególności sąd drugiej instancji, od oceny charakteru sprawy dla potrzeb stosowania albo niestosowania określonych regulacji procesowych.

Po drugie, przyjmuje się, że błędne zakwalifikowanie sprawy przez przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji do określonego postępowania odrębnego albo skierowanie jej do rozpoznania bez stosowania przepisów o postępowaniach odrębnych (do postępowania "zwykłego") nie wiąże sądu pierwszej instancji rozpoznającego następnie tę sprawę. Tym bardziej zatem należy przyjąć, że nie wchodzi w rachubę związanie przewodniczącego w sądzie drugiej instancji lub, co wobec treści przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga podkreślenia, tego sądu kwalifikacją dokonaną przez przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji.

Uchwała SN z dnia 19 kwietnia 2007 r., III CZP 11/07

Standard: 48504 (pełna treść orzeczenia)