Reprezentacja dziecka w procesie o ustalenie bezpodstawnego wydziedziczenia

W sprawie o ustalenie bezpodstawności wydziedziczenia wytoczonej przez spadkobiercę testamentowego wydziedziczonemu zstępnemu spadkodawcy oraz małoletnim zstępnym wydziedziczonego, małoletnich powinien reprezentować kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 w związku z art. 98 § 2 pkt 2 i § 3 k.r.o.).

W typowej sprawie o ustalenie bezpodstawności wydziedziczenia wydziedziczony zstępny spadkodawcy oraz zstępni wydziedziczonego występują po dwóch przeciwnych stronach, jako powód i pozwany. Jeżeli pozwany zstępny wydziedziczonego spadkobiercy, będącego powodem, jest jego dzieckiem i jest małoletni, nie ulega wątpliwości, że zasady określone w art. 98 § 3 w związku z § 2 pkt 2 k.r.o. wyłączają możliwość reprezentowania pozwanego małoletniego przez jego rodzica, będącego powodem.

Niezależnie od konfiguracji stron procesowych oraz stanowiska zajmowanego przez pozwaną, występuje niewątpliwie kolizja interesów w sprawie o ustalenie bezpodstawności dziedziczenia toczącej się między wydziedziczonym zstępnym spadkodawcy a zstępnymi wydziedziczonego. 

Konsekwencją wyroku uwzględniającego powództwo będzie odzyskanie prawa do zachowku przez wydziedziczonego zstępnego spadkodawcy i tym samym utrata prawa do zachowku przez zstępnych wydziedziczonego, konsekwencją zaś wyroku oddalającego powództwo będzie utrzymanie pozbawienia prawa do zachowku wydziedziczonego zstępnego i potwierdzenie istnienia tego prawa po stronie jego zstępnych. Nawet jeżeli pozwana w imieniu własnym i reprezentowanych małoletnich dzieci wnosiła o oddalenie powództwa, uznając, że jest to zgodne zarówno z interesem dzieci, jak i z jej interesem, gdyż sprawuje bezpośrednią pieczę na dziećmi i ich majątkiem, który może być spożytkowany dla dobra całej rodziny, to nie można wykluczyć, iż w razie zmiany okoliczności (np. przejęcia bezpośredniej opieki nad dziećmi przez ich ojców, rozwiedzionych z matką), stanowisko procesowe pozwanej mogłoby ulec zmianie, jeżeli uznałaby, że bardziej korzystne jest uzyskanie prawa do zachowku dla siebie niż dla dzieci, nad którymi nie sprawuje pieczy.

Możliwość wystąpienia także wielu innych sytuacji, w których istniejąca hipotetycznie sprzeczność interesów między pozwanymi w rozpoznawanej sprawie mogłaby doprowadzić także do faktycznej kolizji procesowej i zmiany stanowiska pozwanej, stanowi dodatkowe potwierdzenie trafności wykładni art. 98 § 3 w związku z § 2 pkt 2 k.r.o., wskazującej na niedopuszczalność reprezentowania dzieci przez rodziców także w sprawach innych niż dotyczące bezpośrednio czynności prawnych między nimi.

Uchwała SN z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 1/08

Standard: 48267 (pełna treść orzeczenia)