Zarzut potrącenia spadkobiercy z tytułu spłaconych długów spadkowych poza postępowaniem działowym

Z chwilą wszczęcia postępowania o dział spadku niedopuszczalne jest rozpoznanie i uwzględnienie w innej toczącej się sprawie z udziałem spadkobiercy zarzutu potrącenia wierzytelności z tytułu spłaconych długów spadkowych (art. 686 i 688 w związku z art. 618 § 2 k.p.c.).

W postępowaniu o dział spadku – w kontekście wszystkich składników majątku spadkowego, zarówno aktywów, jak i pasywów, a także przy uwzględnieniu i analizie wszystkich łączących się z nimi roszczeń - możliwa jest pełna i prawidłowa ocena wierzytelności przedstawionej do potrącenia.

Początkowo przeważał pogląd, że zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia nie zmierza do realizacji przysługującego mu roszczenia, lecz jest wyłącznie środkiem obrony; w sentencji wyroku sąd nie rozstrzyga o wierzytelności przedstawionej do potrącenia, lecz o żądaniu pozwu, potrącenie więc stanowi przesłankę o charakterze prejudycjalnym.

Obok tego poglądu w judykaturze Sądu Najwyższego był jednak stale obecny pogląd przeciwny, zrównujący zgłoszenie zarzutu potrącenia z szeroko rozumianym dochodzeniem roszczenia. Sąd Najwyższy podnosił, że nie ma istotnej różnicy między realizacją roszczenia w wyniku postawionego w sprawie zarzutu potrącenia a jego dochodzeniem w drodze pozwu; zarówno skutki materialnoprawne (umorzenie wierzytelności wzajemnej), jak i skutki procesowe (litispendencja oraz res iudicata) są w tych sytuacjach identyczne albo bardzo zbliżone (por. np. orzeczenie z dnia 4 listopada 1963 r., 1 CR 857/59, oraz wyroki z dnia 4 lutego 2000 r., II CKN 730/08, z dnia 18 kwietnia 2000 r., III CKN 720/98,  i z dnia 4 października 2006 r., II CSK 202/06, a także postanowienie z dnia 24 lipca 2013 r., V CZ 44/13). Szczególne znaczenie w omawianym zakresie należy przypisać uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07, z której jasno wynika, że skoro podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia, to zarzut ten - jako czynność przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c. - stanowi formę szeroko rozumianego dochodzenia roszczeń.

Wyrok SN z dnia 13 maja 2015 r., III CSK 309/14

Standard: 48116 (pełna treść orzeczenia)