Zastosowanie tymczasowego aresztowania przez sąd odwoławczy (art. 437 k.p.k.)

Postanowienie dotyczące tymczasowego aresztowania jest orzeczeniem sądowym. "Prawo odwołania się do sądu" w celu niezwłocznego ustalenia legalności pozbawienia wolności (o jakim stanowi art. 41 ust. 2) nie oznacza konkretnego środka lub instytucji prawnej. Trybunał Konstytucyjny uważa, że ustawodawca ma stworzyć taki mechanizm gwarancyjny, aby sprawy tymczasowego aresztowania znalazły się w sądzie (pod kontrolą sądu). Regulacja tymczasowego aresztowania w skarżonej części art. 437 § 1 i 2 k.p.k., przewidując rozpatrzenie przez sąd odwoławczy zażalenia prokuratora na niezastosowanie tymczasowego aresztowania, spełnia więc warunki wyrażone w art. 41 ust. 2 Konstytucji.

Artykuł 41 ust. 2 Konstytucji nie wyłącza stosowania art. 45 oraz art. 78 Konstytucji. Gwarancje praw jednostki zawarte w obu przepisach uzupełniają się wzajemnie. W konsekwencji do rozpoznawania zażaleń mają zastosowanie gwarancje przewidziane w art. 45 oraz art. 78. Dlatego Trybunał Konstytucyjny uważa, że każde orzeczenie sądu o tymczasowym aresztowaniu rodzi prawo oskarżonego do odwołania się do sądu wyższej instancji albo co najmniej do innego składu tego samego sądu. Równocześnie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że sąd, który rozpoznaje zażalenie w sprawie zasadności i legalności zastosowania po raz pierwszy tymczasowego aresztowania, jest sądem odwoławczym. Z tego względu nie jest konieczne przyznanie zainteresowanym osobom dalszych środków prawnych umożliwiających kwestionowanie orzeczenia sądu wydanego w wyniku rozpatrzenia wniesionego zażalenia (por. wyrok TK o sygn. SK 5/02).

Konstrukcja uregulowana w zaskarżonych przepisach k.p.k. (art. 437 k.p.k.) ma chronić wymiar sprawiedliwości przed zbędnymi czynnościami procesowymi. Zabezpieczenie właściwego toku postępowania karnego stanowi element rzetelnej procedury sądowej, która jest komponentem prawa do sądu. Sąd odwoławczy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania musi rozważyć, czy istnieją przesłanki do jego orzekania albo czy nie nastąpiły okoliczności nakazujące odstąpienie od danego środka. Nie może jednak zmieniać kwalifikacji prawnej zarzucanego czynu. Nie dochodzi tu do naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji. Sprawa stosowania tymczasowego aresztowania - w tym zastosowania go po raz pierwszy - jest bowiem rozpatrywana w dwóch instancjach. Negatywne dla oskarżonego rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji nie sprawia, że staje się ono orzeczeniem w pierwszej instancji, od którego musi przysługiwać odwołanie.

Reformatoryjne orzeczenia sądu odwoławczego, w wyniku którego zostało zastosowane tymczasowe aresztowanie, nie przestaje być orzeczeniem odwoławczym. Zgodnie z przyjętym modelem kontroli na takie rozstrzygnięcie dalsze zażalenie nie przysługuje.

Z zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynika możliwość przewidywania działań organów władzy publicznej. Nie znaczy to jednak, że sąd odwoławczy rozpatrujący zażalenie w sprawie środka zabezpieczającego ma wydać jedynie takie orzeczenie, jakiego oczekuje strona wnosząca zażalenie. W przeciwnym wypadku sąd odwoławczy nie miałby możliwości korygowania błędów popełnionych przez sąd pierwszej instancji (por. wyrok z 11 marca 2003 r., SK 8/02). Naruszona zostałaby wówczas zasada równości broni, która jest częścią prawa do sądu. Oskarżony dysponowałby bowiem lepszymi środkami procesowymi niż prokurator, a to byłoby niezgodne nie tylko ze standardami wyznaczonymi w Konstytucji, lecz także z wymogami wynikającymi z prawa międzynarodowego.

Wyrok TK z dnia 13 lipca 2009 r., SK 46/08

Standard: 4124 (pełna treść orzeczenia)