Prawo do widzeń

W wyroku z 10 czerwca 2008 r. (sygn. SK 17/07). Trybunał Konstytucyjny stwierdził już, że faktyczny zakres uprawnień tymczasowo aresztowanego należy oceniać przez pryzmat tego, czy korespondują z celami, jakie ma do spełnienia tymczasowe aresztowanie. Tymczasowo aresztowany - w porównaniu ze skazanym odbywającym karę pozbawienia wolności - ma przede wszystkim znacznie ograniczone możliwości komunikowania się ze światem zewnętrznym. Widzenie z rodziną i osobami najbliższymi taka osoba może uzyskać dopiero po uzyskaniu zgody sądu lub prokuratury, podczas gdy skazany na karę pozbawienia wolności ma ustawowo zagwarantowane prawo do widzeń. Korespondencja tymczasowo aresztowanego podlega obowiązkowej cenzurze (korespondencja osoby odbywającej karę pozbawienia wolności może zostać ocenzurowana przez dyrektora zakładu karnego). Tymczasowo aresztowany ma także zakaz korzystania z aparatu telefonicznego i innych środków łączności (art. 217c k.k.w.). Ograniczony jest również w możliwości podjęcia zatrudnienia poza obrębem aresztu śledczego, podczas gdy osobie odbywającej karę pozbawienia wolności zapewnia się - w miarę możliwości - pracę.

Mając na względzie cel, któremu służy tymczasowe aresztowanie, korespondujący z celami postępowania karnego, należy stwierdzić, że ustanowienie w odniesieniu do tymczasowo aresztowanego dalej idących ograniczeń w dostępie do widzeń aniżeli te, które obowiązują w odniesieniu do skazanego, co do zasady znajduje usprawiedliwienie w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Problematyka widzeń osób tymczasowo aresztowanych w sposób oczywisty wiąże się z konstytucyjnymi gwarancjami ochrony życia prywatnego i rodzinnego. Z gwarancji tych korzystają również osoby tymczasowo aresztowane. Gwarancje te obejmują niewątpliwie możliwość osobistych kontaktów z członkami rodziny oraz innymi osobami bliskimi.

Określone art. 47 Konstytucji konstytucyjne prawa mogą oczywiście podlegać ograniczeniu. Przesłanki wprowadzenia takiego ograniczenia ustrojodawca zawarł w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Przesłanki decydujące o zgodzie na widzenie osoby tymczasowo aresztowanej (a więc o możliwości realizacji konstytucyjnego prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego) po to, by mogły być weryfikowane, powinny być określone w ustawie.

Odmowa zgodny na widzenie wtedy tylko spełnia standard konstytucyjny, gdy jest konieczna dla realizacji celu prowadzonego postępowania. Skoro wzgląd na surowość grożącej i wymierzonej kary oraz aresztowanie prewencyjne - jak już wskazano - wykraczają poza ramy celu procesowego, a więc nie istnieje ścisły związek pomiędzy widzeniami a zagrożeniami dla prowadzonego postępowania karnego, to przyjęcie ustawowej zasady braku kontaktu osoby tymczasowo aresztowanej z osobami bliskimi i członkami rodziny wykracza poza ramy tego, co jest konieczne w demokratycznym państwie. Powyższe stwierdzenie odnosi się także do osób, wobec których zastosowano tymczasowe aresztowanie tylko ze względu na obawę ucieczki lub ukrywania się. Również wzgląd na to, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne (art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k.) nie uzasadnia konieczności przyjęcia rozwiązania polegającego na każdorazowym staraniu się osób bliskich i rodziny o widzenie.

Należy zauważyć, że samo doprecyzowanie zaskarżonego przepisu, polegające na uzupełnieniu jego treści przesłankami odmowy udzielenia widzenia w postaci klauzul ogólnych (np. "dobra postępowania przygotowawczego" czy "dobra wymiaru sprawiedliwości"), nie spełniałoby standardów konstytucyjnych i konwencyjnych.

Ustawodawca winien był zagwarantować procedurę służącą weryfikacji pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia prokuratora o odmowie widzenia z tymczasowo aresztowanym. Podkreślenia wymaga, że zaskarżalność zarządzeń prokuratorskich o odmowie udzielenia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym wymusi uzasadnianie decyzji prokuratora w tym zakresie. Zaskarżalność tego rodzaju zarządzeń w powiązaniu z koniecznością wskazania w uzasadnieniu przyczyn odmowy zgody na widzenie urealni stwierdzoną przez Trybunał Konstytucyjny konieczność określenia na poziomie ustawowym czytelnych przesłanek limitujących dostęp tymczasowo aresztowanego do widzeń.

Wyrok TK z dnia 2 lipca 2009 r., K 1/07

Standard: 4122 (pełna treść orzeczenia)