Zawieszenie postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. w razie śmierci uczestnika postępowania

Ze względu na to, że w postępowaniu nieprocesowym nie ma dwóch stron, a o uczestnictwie decyduje posiadanie przymiotu „zainteresowanego” w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c., śmierć uczestnika postępowania nieprocesowego nie zawsze stanowi przeszkodę do kontynuowania postępowania. W wypadku śmierci uczestnika postępowania sąd wezwie następców prawnych zmarłego do udziału w postępowaniu zgodnie z art. 510 § 2 k.p.c., jeżeli są zainteresowanymi w sprawie. W braku takich osób postępowanie może toczyć się nawet z udziałem jednego tylko uczestnika; co do zmarłego - powinno ono zostać umorzone.  Artykuł 510 § 2 k.p.c. wyłącza zastosowanie w takim wypadku art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. Gdyby sąd nie wezwał następcy prawnego zmarłego będącego zainteresowanym w sprawie do udziału w postępowaniu i doszło do zakończenia postępowania postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, taki następca może, jeżeli postanowienie narusza jego prawa, żądać zgodnie art. 524 § 2 k.p.c. wznowienia postępowania (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09).

Artykuł 510 § 2 k.p.c. nie wyłącza jednak w przypadkach śmierci uczestnika postępowania nieprocesowego całkowicie zastosowania art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. Według stanowiska ugruntowanego w orzecznictwie i aprobowanego w piśmiennictwie, zawieszenie postępowania nieprocesowego na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. powinno nastąpić w razie śmierci uczestnika zawsze wtedy, gdy interesy zmarłego uczestnika są sprzeczne z interesami któregokolwiek z pozostałych uczestników (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 41/08). 

W konsekwencji niezawieszenie postępowania nieprocesowego w takim przypadku i prowadzenie go z udziałem osoby nieistniejącej sprawia, że prowadzone postępowanie jest z mocy art. 379 pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. nieważne od chwili śmierci uczestnika.

Postanowienie SN z dnia 18 listopada 2016 r., I CSK 829/15

Standard: 47841 (pełna treść orzeczenia)

Śmierć osoby fizycznej przed wniesieniem przez nią pozwu stanowi pierwotny brak zdolności sądowej zachodzący od początku postępowania, co obliguje sąd do odrzucenia pozwu ze zniesieniem postępowania, które zostało przeprowadzone pomimo tej przeszkody, na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Ta przesłanka odrzucenia pozwu stanowi przyczynę nieważności postępowania, przewidzianą w art. 379 pkt 2 k.p.c. którą sąd bierze pod uwagę z urzędu, w wypadku postępowania apelacyjnego i kasacyjnego z uwzględnieniem jedynie granic zaskarżenia (odpowiednio art. 378 § 1 i 398[13] k.p.c.). W takiej sytuacji brak jest podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. w celu umożliwienia wskazania następców prawnych, gdyż przepis ten dotyczy tylko takich przypadków, w których fakt ten nastąpił w toku postępowania, a nie przed jego wszczęciem. Istnienie przyczyny nieważności postępowania już w chwili jego wszczęcia, jest uwzględniane przez sąd z urzędu w każdym stanie sprawy i zawsze prowadzi do odrzucenia pozwu.

Śmierć osoby fizycznej przed wniesieniem przez nią pozwu stanowi pierwotny brak zdolności sądowej zachodzący od początku postępowania, co obliguje sąd do odrzucenia pozwu ze zniesieniem postępowania, które zostało przeprowadzone pomimo tej przeszkody, na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Ta przesłanka odrzucenia pozwu stanowi przyczynę nieważności postępowania, przewidzianą w art. 379 pkt 2 k.p.c. którą sąd bierze pod uwagę z urzędu, w wypadku postępowania apelacyjnego i kasacyjnego z uwzględnieniem jedynie granic zaskarżenia (odpowiednio art. 378 § 1 i 398[13] k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 21 maja 2015 r., IV CSK 491/14

Standard: 64110 (pełna treść orzeczenia)