Tymczasowe aresztowanie kobiety w ciąży

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że na potrzeby art. 259 § 1 pkt 1 k.p.k. można i należy identyfikować stan zdrowia ciężarnej kobiety oraz płodu, w efekcie zaś dojść trzeba do wniosku, iż treść tego przepisu (formułującego nakaz odstąpienia od tymczasowego aresztowania, gdy pozbawienie oskarżonego wolności powodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo) uwzględnia w swym zakresie stan zdrowia płodu, jako przesłankę współdecydującą o stosowaniu analizowanego tu środka zapobiegawczego.

Trybunał pragnie wyraźnie zaznaczyć, że przepisy k.p.k. oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.), nawet te, które wprost nie odnoszą się do kobiet w ciąży, ale formułują normy postępowania wobec wszystkich osób tymczasowo aresztowanych, muszą podlegać interpretacji, a także być stosowane przez wszystkie organy władzy publicznej z uwzględnieniem wartości, jaką stanowi macierzyństwo.

Konstytucyjna zasada szczególnej opieki nad kobietą ciężarną i jej ochrony winna być rozumiana jako dyrektywa uwzględnienia szczególnego stanu, w jakim znajduje się kobieta oczekująca dziecka, przez wszystkie organy władzy publicznej uczestniczące w procesie podejmowania decyzji o zastosowaniu wobec niej tego środka zapobiegawczego. Stan ten musi zatem wziąć pod uwagę zarówno prokurator formułujący wniosek o tymczasowe aresztowanie, jak i sąd wydający w następstwie rozpatrzenia tego wniosku postanowienie, a także sąd odwoławczy weryfikujący postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, w razie jego wydania przez sąd pierwszej instancji oraz prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze i sąd podejmując decyzję o uchyleniu tymczasowego aresztowania zawsze, gdy przestało ono być w sprawie oskarżonej kobiety w ciąży bezwzględnie konieczne.

Analiza obowiązującego stanu prawnego, w tym przede wszystkim brzmienie wymienionych wyżej przepisów kodeksu karnego wykonawczego, pozwala stwierdzić, że sytuacja prawna kobiet ciężarnych odbywających areszt tymczasowy: 1) w pewnym zakresie uregulowana jest odrębnie, w sposób zapewniający im pozycję uprzywilejowaną (wynikającą bezpośrednio ze stanu, w jakim się znajdują) w stosunku do pozostałych osób, wobec których zastosowano środek zapobiegawczy tego rodzaju, 2) w pewnym zaś zakresie uregulowana jest na zasadach ogólnych (dotyczących wszystkich osób pozbawionych wolności), które jednak przewidując pewien luz decyzyjny organów stosujących prawo, pozwalają na uwzględnienie (zgodnie z aksjologią konstytucyjną) szczególnego stanu, jakim jest ciąża, i poprawę warunków, jakim podlegają kobiety oczekujące dziecka.

Z art. 68 ust. 3 Konstytucji nie da się wywieść prawa tymczasowo aresztowanych kobiet w ciąży do przebywania - przez cały okres oczekiwania na potomstwo, a przy tym w sytuacji gdy stan zdrowia matki i płodu tego nie wymaga - w zakładzie leczniczym. Przepis ten nakłada wprawdzie obowiązki na władze publiczne, w tym zwłaszcza na ustawodawcę obowiązek ustalenia zasad realizowania prawa (wymienionych w tym przepisie podmiotów) do szczególnej opieki zdrowotnej. Nakazuje więc stworzenie normatywnego układu odniesienia (systemu prawnego), który pozwoli dookreślić treść tego prawa, np. przez wskazanie rodzajów albo trybu wykonywania usług medycznych przysługujących kobietom oczekującym dziecka. Ustrojodawca nie przesądza jednak tego, jaki model powinien być przyjęty w tej materii. Tak więc ustawodawca zwykły, kształtując go, powinien kierować się treścią Konstytucji, a w kontekście rozpatrywanej sprawy przede wszystkim mieć na uwadze ochronę macierzyństwa i opiekę nad nim, jako wartością wskazaną w art. 18 Konstytucji. W dalszym ciągu jednak prawodawca, realizując założone przez siebie cele polityczne i społeczne, może konstruować różne mechanizmy gwarantujące kobietom spodziewającym się potomstwa szczególną opiekę zdrowotną.

Na marginesie trzeba odnotować, że wydane rozstrzygnięcie i motywy jego podjęcia nie mogą być postrzegane jako odstąpienie przez skład orzekający od poglądu prawnego wyrażonego we wspominanej wyżej sprawie o sygn. K. 26/96, w której Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in.: "Ochrona życia płodu otrzymuje pierwszeństwo przed wszelkimi racjami uzasadnionymi względami polityki kryminalnej". Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że w kontekście rozstrzyganego problemu konstytucyjnego ówczesna wypowiedź Trybunału Konstytucyjnego jest nierelewantna (nieadekwatna) i nieaktualna.

Wyrok TK z dnia 22 lipca 2008 r., K 24/07, OTK-A 2008/6/110, Dz.U.2008/138/874

Standard: 4119 (pełna treść orzeczenia)