Roszczenie byłego właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie

Utrata własności rzeczy na skutek zasiedzenia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia byłego właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie poprzedzającym upływ terminu zasiedzenia.

Roszczenia uzupełniające mają charakter obligacyjny, tzn. są elementem treści stosunku zobowiązaniowego między wierzycielem a dłużnikiem, stanowiąc uprawnienia tego pierwszego, z którymi skorelowany jest ciążący na dłużniku obowiązek spełnienia określonych świadczeń. Zmiany podmiotowe w stosunkach własności i posiadania same w sobie nie powodują zmiany podmiotów uprawnionych lub zobowiązanych z tytułu tak pojmowanych roszczeń uzupełniających, np. przeniesienie prawa własności nie pozbawia legitymacji czynnej dotychczasowego właściciela, a przeniesienie posiadania nie oznacza, że nowy posiadacz staje się podmiotem biernie legitymowanym z tytułu roszczeń uzupełniających jakie powstały wobec jego poprzednika.

Roszczenia uzupełniające mają samodzielny charakter. Wprawdzie powstają one w związku ze ziszczeniem się tego samego zdarzenia, które uzasadnia wystąpienie z powództwem windykacyjnym, przez co należą do roszczeń „uzupełniająco” służących ochronie własności, jednakże związek między tymi roszczeniami a roszczeniem windykacyjnym nie jest ścisły. Przede wszystkim - roszczenia uzupełniające, jeżeli już wskutek pozbawienia właściciela posiadania rzeczy powstaną - to usamodzielniają się wobec roszczenia petytoryjnego o ochronę podmiotowego prawa własności w tym sensie, że mogą być dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego. Przesłanką dochodzenia roszczeń uzupełniających nie jest wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym, a jest nią jedynie fakt pozbawienia właściciela władztwa nad rzeczą (zob. postanowienie SN z 3 lutego 2022 r., II CSKP 371/22).

Konsekwencją uznania samodzielności roszczeń uzupełniających jest to, że ani wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego, ani też wygaśnięcie (utrata) prawa własności, także wskutek zasiedzenia, nie powoduje utraty roszczeń uzupełniających za okres, w którym właściciel dysponował jeszcze prawem własności (zob. wyrok SN z 12 stycznia 2017 r., I CSK 14/16). Dodatkowo można przywołać również pogląd, zgodnie z którym przedawnienie roszczenia windykacyjnego nie pociąga za sobą przedawnienia roszczeń uzupełniających (zob. R. Trzaskowski, Roszczenia uzupełniające, s. 7).

Gdyby właściciel rzeczy dochodził wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania przeciwko posiadaczowi (także samoistnemu) przed upływem terminu zasiedzenia i sprawa zostałaby zakończona dla niego pozytywnie przed upływem tego terminu, uzyskałby wówczas zaspokojenie, podczas gdy ten sam właściciel (ale już były) nie uzyskałby zaspokojenia tylko dlatego, że doszło do zasiedzenia. Takie rozróżnienie sytuacji prawnej podmiotu prawa cywilnego nie ma żadnego uzasadnienia; zdaniem Sądu Najwyższego niedopuszczalne jest, aby właściciel, który swoją rzecz odzyskał w drodze rei vindicatio, był w lepszej sytuacji, od właściciela, który rzecz utracił wskutek zasiedzenia. Ponadto, gdyby nawet właściciel zdążył uzyskać tytuł egzekucyjny przed upływem terminu zasiedzenia, a następnie ten termin upłynął, należałoby wówczas uznać, że zaistniało zdarzenie, które mogłoby stanowić podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.), a więc doszłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia ustawowej przesłanki tego powództwa.

Uchwała SN z dnia 3 kwietnia 2024 r., III CZP 103/22

Standard: 81189 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli chodzi o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie będące uprawnieniem byłego właściciela, to ani ustawa nie przewiduje wygaśnięcia roszczenia z tego tytułu, ani istota prawa własności nie sprzeciwia się, aby takie roszczenie jemu przysługiwało również przeciwko posiadaczowi, który nabył prawo własności rzeczy. Nie można także przyjąć, ‎aby zachodziła któraś z okoliczności wymienionych w art. 31 ust. 3 zd. 1 Konstytucji RP.

Zarówno argumenty aksjologiczne, jak i prawne przemawiają za stanowiskiem przeciwnym, niż dotychczas wyrażane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, co mogłoby prowadzić do wniosku, że byłemu właścicielowi rzeczy przysługuje wobec posiadacza, który stał się jej właścicielem, roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej rzeczy za okres poprzedzający datę zasiedzenia.

Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 371/22

Standard: 76588 (pełna treść orzeczenia)