Legitymacja wierzyciela do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania wobec członka zarządu sp. z o.o. (art. 376 p.u.).

Wierzyciel jest legitymowany do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z powodu niezgłoszenia przez niego w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki także wtedy, gdy wierzytelność wnioskodawcy powstała po zaprzestaniu pełnienia przez uczestnika funkcji członka zarządu.

Zgodnie z art. 376 ust. 1 zd. 1 p.u.n. podmiotem, który może wystąpić z wnioskiem o orzeczenie zakazu na podstawie art. 373 lub art. 374 p.u.n., jest (także) wierzyciel dłużnika (upadłego). Przepis ten nie warunkuje legitymacji wierzyciela tym, aby – w wypadku, gdy chodzi o żądanie orzeczenia zakazu w stosunku do osoby, która w terminie nie złożyła wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n.) – wierzytelność wnioskującego wierzyciela istniała już w chwili, w której osoba ta powinna była złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Przemawia to za tym, że chwila powstania wierzytelności, pomijając to, iż jej ustalenie może być w konkretnym wypadku problematyczne, nie ma – z tego punktu widzenia – znaczenia dla istnienia legitymacji wierzyciela występującego z wnioskiem. Potwierdza to dalsze założenie, że – chociaż legitymacja do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu na podstawie art. 373 lub art. 374 p.u.n. przysługuje (również) każdemu z wierzycieli dłużnika (upadłego) i korzystanie z niej w praktyce może być motywowane w konkretnym przypadku względem na własny interes (pokrzywdzenie) wnioskującego wierzyciela – to jednak przyznanie tej legitymacji wierzycielom służy nie zaspokojeniu ich indywidualnych interesów, lecz realizacji celu postępowania o orzeczenie przedmiotowego zakazu. Celem tym jest zaś (czasowe) wyeliminowanie z obrotu gospodarczego nierzetelnego dłużnika (upadłego) bądź jego nierzetelnych zarządców. Ma to znaczenie ponadindywidualne, dotyczy wszystkich uczestników tego obrotu, i jako takie ściśle wiąże się z interesem publicznym (por. uchwałę SN z dnia 14 września 2005 r., III CZP 58/05, postanowienie SN z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 239/08; zob. ponadto wyrok TK z dnia 4 lipca 2002 r., P 12/01).

Zagadnienie, czy działania nierzetelnego dłużnika bądź jego nierzetelnych zarządców pokrzywdziły wierzycieli dłużnika (wszystkich, a nie konkretnego, który wystąpił z wnioskiem), jest uwzględniane, jednak nie przy ocenie legitymacji danego wierzyciela, lecz w ramach merytorycznego badania zasadności wniosku (art. 373 ust. 2 p.u.n.). Nie można zatem argumentować, że wierzyciel, którego wierzytelność powstała po tym, jak dana osoba, która nie wywiązała się z obowiązku złożenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, przestała pełnić swoją funkcję, nie powinien mieć legitymacji do wnioskowania o orzeczenie wobec niej zakazu na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n., gdyż zaniechanie tej osoby nie pokrzywdziło go. Ogólne założenie o braku związku przyczynowego między tym zaniechaniem a pokrzywdzeniem danego wierzyciela w konkretnych okolicznościach mogłoby zresztą okazać się dyskusyjne.

Próba warunkowania legitymacji wierzyciela do wnioskowania o orzeczenie zakazu na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n. tym, aby wierzytelność wnioskodawcy istniała już w czasie, w którym osoba objęta wnioskiem pełniła swoją funkcję i nie wywiązała się z obowiązku wystąpienia w terminie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnika, tj. w czasie właściwym dla wystąpienia z takim wnioskiem, prowadziłaby do poważnych komplikacji przy ocenie legitymacji konkretnego wierzyciela.

Sąd badając legitymację danego wierzyciela musiałby każdorazowo ustalać chwilę powstania jego wierzytelności i konfrontować ją z czasem pełnienia funkcji przez osobę objętą wnioskiem, a także ustaleniami co do chwili zaistnienia podstaw do ogłoszenia upadłości i biegiem terminu do złożenia wniosku o jej ogłoszenie. Oznaczałoby to, że ocena legitymacji warunkowana byłaby rozważaniem okoliczności istotnych dla merytorycznego badania wniosku, podczas gdy właściwe jest założenie, że ocena ta powinna jednak poprzedzać takie badanie.

Uwzględniając ponadto fakt, że skład osób uprawnionych do reprezentacji dłużnika (przykładowo członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) podlegać może nierzadkim zmianom w warunkach istnienia obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz powstawania kolejnych zobowiązań dłużnika, trzeba by się liczyć z tym, iż w praktyce niezwykle utrudnione byłoby ustalenie, który z wierzycieli w stosunku do której z osób niewywiązujących się z obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie byłby legitymowany do wystąpienia o orzeczenie zakazu na podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n.

Uchwała SN z dnia 28 września 2016 r., III CZP 48/16

Standard: 47657 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Postępowanie w sprawie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, z powodu niezłożenia, mimo takiego obowiązku, w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, może być wszczęte wyłącznie na wniosek pochodzący od jednej z osób wymienionych w art. 376 ust. 1 p.u.n. Do osób tych przepis ten zalicza wierzyciela. Zgodnie z art. 189 p.u.n., wierzycielem w rozumieniu przepisów ustawy -Prawo upadłościowe i naprawcze – jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Chodzi tu zarówno o osobę mającą podlegającą zaspokojeniu z masy upadłości wierzytelność wobec upadłego powstałą przed ogłoszeniem upadłości, jak i o osobę mającą podlegającą zaspokojeniu z masy upadłości wierzytelność powstałą po ogłoszeniu upadłości w związku z czynnościami syndyka lub zarządcy masy upadłości.

Do wytoczenia postępowania w sprawie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę, która będąc do tego zobowiązana, nie złożyła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, może jednak dojść nie tylko po wszczęciu postępowania upadłościowego (zob. art. 377 in principio p.u.n.) -z różnym możliwym jego wynikiem - ale i gdy wszczęcie postępowania upadłościowego dotąd nie nastąpiło (zob. art. 377 in fine p.u.n.), a nawet nie złożono jeszcze wniosku o ogłoszenie upadłości (por. wyrok SN z dnia 28 stycznia 2015 r., II CSK 237/14).

Kto występuje jako wierzyciel o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę, która będąc do tego zobowiązana, nie złożyła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, powinien więc dowieść - zarówno wtedy, gdy wniósł o orzeczenie tego zakazu po tym, jak postępowanie upadłościowe zostało wszczęte, jak i wtedy, gdy wniósł o orzeczenie tego zakazu, mimo iż postępowanie upadłościowe nie zostało wszczęte - że przysługuje mu wierzytelność podlegająca według przepisów prawa upadłościowego zaspokojeniu z masy upadłości. 

Postanowienie SN z dnia 19 czerwca 2015 r., IV CSK 564/14

Standard: 57925 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy