Ograniczenie swobody porozumiewania się oskarżonego z obrońcą w postępowaniu przygotowawczym (art. 73 § 2 k.p.k.)
Prawo oskarżonego do kontaktu z obrońcą (art. 73 k.p.k.)
Rzeczywiste realizowanie zadań obrończych w postępowaniu karnym związane jest najściślej z możliwością porozumiewania się tymczasowo aresztowanego oskarżonego (bez znaczenia pozostaje, w której sprawie) ze swym obrońcą pod nieobecność innych osób (art. 73 § 1 k.p.k.). To niezwykle istotny element prawa do obrony, bez którego trudno mówić o faktycznej możliwości przygotowania się do obrony. Ustawodawca zdawał sobie z tego sprawę i dlatego zastrzegł, że odstępstwo od reguły swobodnego kontaktu oskarżonego z obrońcą może mieć miejsce tylko w postępowaniu przygotowawczym w ciągu pierwszych 14 dni od momentu tymczasowego aresztowania i jedynie „w szczególnie uzasadnionym wypadku” (art. 73 § 2 i 4 k.p.k.).
Ograniczenia krępujące porozumiewanie się oskarżonego z obrońcą w postępowaniu jurysdykcyjnym nie są więc – a contrario – dozwolone.
Przewidziane dla prokuratora prawo zastrzegania swojej lub innej upoważnionej osoby obecności podczas porozumiewania się oskarżonego z obrońcą w ciągu pierwszych dwóch tygodni stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego jest wyjątkiem od zasady swobodnego kontaktu oskarżonego i obrońcy, a zatem nigdy nie może być interpretowane w sposób rozszerzający (exceptiones non sunt extendendae).
Zupełnie oczywiste pozostaje, że fakt tymczasowego aresztowania oskarżonego w innej sprawie i zastosowanie wobec niego obostrzeń, o których mowa w art. 73 § 2 k.p.k., nie może ujemnie rzutować na jego sytuację procesową, a konkretnie prawo do obrony, w danej sprawie.
Wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004 r., III KK 419/03
Standard: 35491 (pełna treść orzeczenia)
Treść art. 73 § 2 k.p.k. mieści się w wyznaczonych przez art. 31 ust. 3 Konstytucji granicach ustanawiania ograniczeń w korzystaniu z wolności i praw.
Ograniczenie prawa oskarżonego do porozumiewania się z jego obrońcą pod nieobecność innych osób - w kształcie unormowanym przepisami Kodeksu - nie stanowi nadmiernej ingerencji w prawo do obrony. Wynika to przede wszystkim z krótkotrwałego - bo zaledwie 14-dniowego okresu, w którym prokurator może ograniczyć swobodę kontaktów oskarżonego z obrońcą. Ograniczenie to nie może mieć zasadniczego wpływu na sytuację procesową oskarżonego i nie stanowi przeszkody w przygotowywaniu obrony. Faktycznie bowiem obrona ta - zarówno w sensie materialnym jak i formalnym - jest realizowana i nie ma żadnych przeszkód w kontakcie oskarżonego i jego obrońcy, a jedyne ograniczenie dotyczy jawnej obecności osoby trzeciej (nie są zatem stosowane środki techniki operacyjnej). Z tych względów uznać należy art. 73 § 3 k.p.k. za zgodny z art. 42 ust. 2 Konstytucji.
Zarządzenie ograniczające swobodę porozumiewania się oskarżonego z obrońcą podczas nieobecności innych osób musi być uzasadnione ważnym interesem toczącego się postępowania. Ma ono istotne znaczenie zwłaszcza we wstępnej fazie postępowania, gdy zachodzi obawa matactwa, albo konieczność sprawdzenia alibi.
Mogłoby się wydawać, że istniejące w Kodeksie rozwiązanie stanowi regres w stosunku do uregulowań k.p.k. z 1969 r., który w art. 64 § 3 przewidywał zażalenie do sądu na zastrzeżenie prokuratora, o którym mowa była podówczas w art. 64 § 2. Niemniej - na co już Trybunał Konstytucyjny zwracał uwagę - w poprzednio obowiązującym stanie prawnym prokurator mógł zastrzec obecność swoją albo osoby upoważnionej przy kontaktach oskarżonego tymczasowo aresztowanego z jego obrońcą w toku całego postępowania przygotowawczego, które mogło trwać wiele miesięcy. Tymczasem obecnie zastrzeżenie takie może dotyczyć tylko pierwszych 14 dni tymczasowego aresztowania, zaczym założyć można, iż ustawodawca celowo zrezygnował w tym zakresie z procedury odwoławczej uznając, że jej przeprowadzenie przekroczyłoby okres 14-dniowy, w którym dopuszczalne jest samo ograniczenie swobody kontaktów.
Zarządzenie prokuratora wydane w trybie art. 73 § 2 k.p.k. nie jest całkowicie pozbawione kontroli. Z powołanej ustawy o prokuraturze wynika, że jej celem jest strzeżenie praworządności i czuwanie nad ściganiem przestępstw, a do podstawowych obowiązków Prokuratora Generalnego i podległych mu prokuratorów należy sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności (art. 2 i art. 3 ust. 1 pkt. 4 ustawy). Z kolei z § 319 Regulaminu wynika możliwość wniesienia skargi na czynności lub zachowanie prokuratora, a więc także skargi na zarządzenie wydane w trybie art. 73 § 2 k.p.k. Skargę taką rozpoznaje przełożony prokuratora.
Reasumując Trybunał Konstytucyjny stwierdza brak podstaw do przyjęcia, że art. 73 § 2 k.p.k. narusza zasadę zaskarżalności orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji jako, że ma charakter wyjątkowy i uzasadniony.
Wyrok TK z dnia 17 lutego 2004 r., SK 39/02
Standard: 4105 (pełna treść orzeczenia)