Wymóg oznaczenia rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka

Sąd opiekuńczy, orzekając umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej, oznacza konkretną rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka.

Sposób sformułowania art. 112[5]-112[8] k.r.o., zawierających adresowane do sądu konkretne wskazówki dotyczące wyboru właściwych warunków życiowych dziecka, połączone z przyznaniem sądowi znacznej swobody decyzyjnej w wyborze (art. 112[5] § 2 i art. 112[7] § 1 k.r.o.), jednoznacznie wskazuje, że obowiązkiem sądu jest całościowe, kazuistyczne zbadanie potrzeb dziecka i dopasowanie do nich nie tylko formy pieczy zastępczej, ale także osób, które będą tę pieczę wykonywać. 

Gdyby przedmiotem rozstrzygnięcia sądu miała być jedynie forma pieczy zastępczej, niezrozumiałe byłoby zamieszczenie w art. 112[5] k.r.o. postanowień oznaczających granice swobody decyzyjnej sądu w zakresie doboru osób, którym powierza pieczę nad dzieckiem. Sąd może powierzyć sprawowanie pieczy zastępczej małżonkom albo osobie niepozostającej w związku małżeńskim, którzy są wstępnymi albo rodzeństwem dziecka, albo też osobom, które nie są z dzieckiem w tym stopniu spokrewnione, jeżeli zostały wpisane do rejestru osób zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub taką funkcję pełniących, a także – jeżeli dobro dziecka za tym przemawia - tymczasowo nawet osobom niemogącym się wykazać odpowiednimi kwalifikacjami.

 Zastosowana formuła „sąd może” nie uzasadnia stanowiska, że od decyzji sądu zależy, czy sam dokona wyboru konkretnej rodziny zastępczej albo rodzinnego domu dziecka, czy też przekaże swoje uprawnienie organizatorowi pieczy zastępczej. Należy ją odczytywać w powiązaniu z ujętą w art. 35 u.w.r.p.z. zasadą, że podstawą umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej jest orzeczenie sądu, jako oznaczenie dopuszczalnego zakresu orzekania i jego przesłanek.

Orzeczenie sądowe o umieszczeniu dziecka w jednej z form pieczy zastępczej, wydane w związku z ograniczeniem, zawieszeniem bądź pozbawieniem rodziców władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109-111 k.r.o. lub art. 32 ust. 1 w związku z art. 35 u.w.r.p.z. jest traktowane jako ostateczna, najdalej idąca ingerencja w stosunki między rodzicami a dziećmi, a zarazem w prawa dziecka, co – ze względu na art. 48 ust. 2 i art. 72 Konstytucji - przemawia za koniecznością całościowego, a nie wyłącznie blankietowego orzeczenia w tym przedmiocie.

Przedmiotem rozstrzygnięcia jest zapewnienie dziecku, które z różnych przyczyn nie może przebywać i rozwijać się we własnej rodzinie, warunków najlepiej i najpełniej zastępujących środowisko rodzinne. Ze względu na ściśle osobisty i bardzo bliski charakter stosunków, w których znajdzie się dziecko objęte rodzinnymi formami pieczy zastępczej, szczególne znaczenie ma prawidłowe rozpoznanie potrzeb i osobowości zarówno dziecka jak i kandydatów na pełniących pieczę i dobranie ich ze szczególną starannością. Takie możliwości daje postępowanie opiekuńcze z udziałem kandydatów na rodzinę zastępczą lub prowadzących rodzinny dom dziecka, w którym wysłuchuje się również dziecko, jeżeli spełnione są wymagania przewidziane w art. 576 § 2 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 14 listopada 2014 r., III CZP 65/14

Standard: 47425 (pełna treść orzeczenia)