Odpowiedzialność za bezprawie legislacyjne z tytułu rozwiązań niepełnych i fragmentarycznych

Przyjęcie rozwiązań niepełnych, fragmentarycznych, może uzasadniać przyjęcie bezprawia legislacyjnego (por. wyrok z dnia 24 września 2003 r., I CK 143/03). Odpowiedzialność odszkodowawcza za zaniechanie legislacyjne staje się w przypadku stworzenia prawa podmiotowego o ułomnych cechach formą ochrony tego prawa, którego nie można w pełni bądź w ogóle realizować.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto możliwość ustalenia istnienia obowiązku wydania odpowiedniego aktu normatywnego również w sytuacji, gdy taki obowiązek nie został wyrażony expressis verbis w przepisach, gdy prawa jednostek - przyznane w sposób oczywisty i bezwarunkowy - nie mogą być realizowane na skutek niewydania odpowiedniego aktu normatywnego (wyrok SN z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CSK 138/05). Także jednak w takim przypadku, z tych samych przyczyn co wcześniej wskazanych, przepisy przyznające te prawa muszą określać jego istotne cechy.

Przyjęcie hipotetycznego zaniechania legislacyjnego państwa – odnoszących się do przyznanych praw podmiotowych o niesprecyzowanych cechach co do treści, czy niejasnego określonego kręgu osób uprawnionych – powodowałoby, że również iluzoryczna byłaby odpowiedzialność odszkodowawcza państwa na podstawie przepisów prawa cywilnego z tytułu zaniechania legislacyjnego. Bez wchodzenia w rolę prawotwórczą sądy nie mogłyby bowiem rozstrzygać ani o osobie legitymowanej do wniesienia powództwa odszkodowawczego, ani o jego wysokości.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym za zaniechanie legislacyjne, są formą ochrony istniejących praw podmiotowych nie zaś źródłem ich kreacji, czy określania ich zakresu.

Sądy nie mogą w procesie odszkodowawczym za zaniechanie legislacyjne ustalać treści niewydanych przepisów. Aby przyjąć istnienie obowiązku legislacyjnego, którego zaniechanie skutkowałby odpowiedzialność odszkodowawczą państwa, niezbędne jest, aby przepis nakładający obowiązek wydania innego aktu prawnego określał minimalną jego treść w stopniu pozwalającym na określenie zakresu obowiązku odszkodowawczego państwa.

Uchwała SN z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 94/12

Standard: 47198 (pełna treść orzeczenia)

O odpowiedzialności za zaniechanie legislacyjne, nie można mówić wówczas, gdy ustawodawca wydał akt normatywny, który nie jest pełny, lecz fragmentaryczny, lub nie odpowiada standardom prawidłowej legislacji.

W wyroku z dnia 24 września 2003 r., I CKN 143/03 Sąd Najwyższy uznał, że zaniechanie legislacyjne występuje wówczas, gdy wbrew obowiązkowi prawnemu ustawodawca nie stworzył wymaganej regulacji (zaniechanie właściwe) lub stworzył regulację niepełną, fragmentaryczną (zaniechanie względne). To stwierdzenie Sądu Najwyższego zostało jednak ocenione krytycznie, gdyż art. 417[1] § 4 k.c. nie upoważnia do przyjęcia tezy, że zaniechanie legislacyjne występuje wtedy, gdy ustawodawca stworzył regulację niepełną.

Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2007 r., I CSK 273/07

Standard: 54339 (pełna treść orzeczenia)

Skarb Państwa może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za niezgodne z prawem unormowanie zawarte w ustawie, które nakłada na osobę prawną obowiązek świadczeń nie będących daniną publiczną, jeżeli ich spełnienie powoduje stratę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.

Potraktowanie zaniechania legislacyjnego jako czynu niedozwolonego Sejmu, będącego zasadniczym organem stanowienia prawa w formie ustawy, nie jest naruszeniem przez Sąd Najwyższy konstytucyjnej zasady podziału i równowagi władz, w tym – niezależności władzy ustawodawczej od władzy sądowniczej (art. 10 Konstytucji), ponieważ Sąd ten i sądy powszechne orzekają o skutkach (scil. odszkodowawczych) wymienionej wadliwej legislacji w odniesieniu do zindywidualizowanego podmiotu, który się jej podporządkował, a to wchodzi w zakres stosowania prawa, powierzonego organom wymiaru sprawiedliwości (art. 173 i 175 ust. 1 Konstytucji).

Wyrok SN z dnia 24 września 2003 r., I CK 143/03

Standard: 47199 (pełna treść orzeczenia)