Opłaty za korzystanie ze środowiska

Formę pieniężnego rekompensowania skutków naruszania środowiska przewiduje obowiązujące Prawo o ochronie środowiska, stanowiące sui generis ustawę zasadniczą polskiego prawa ochrony środowiska. Są nią opłaty za korzystanie ze środowiska (art. 273 ust. 1 ustawy). Celem tych opłat, związanych z realizacją zasady zrównoważonego rozwoju, zobowiązującej podmioty mogące oddziaływać na środowisko do rozwoju zgodnego ze środowiskiem (art. 6 ustawy) oraz zasady, że zanieczyszczający płaci za zanieczyszczenie (art. 7 ustawy), jest wystawienie rachunku sprawcy naruszenia stanu środowiska za powstanie negatywnych efektów zewnętrznych i kosztów ich usunięcia.

Obecnie w piśmiennictwie jest wyrażany pogląd, że bardziej jest uzasadnione stanowisko zaliczające opłaty za korzystanie ze środowiska do podatków. Trudno bowiem przyjąć, że ekwiwalentem tego świadczenia jest zgoda na odprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska. Państwo nie wytworzyło bowiem tego środowiska, a jedynie stara się nim racjonalnie gospodarować.

Prawo ochrony środowiska określa sfery działalności, z którymi łączy obowiązek uiszczenia opłaty za korzystanie ze środowiska. Zgodnie z art. 273 ust. 1 pkt 4 ustawy należy do nich między innymi składowanie odpadów. Obowiązek uiszczania opłat spoczywa na podmiotach korzystających ze środowiska (art. 286 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt 20 ustawy).

Prawo ochrony środowiska wyróżnia opłaty podstawowe związane z korzystaniem ze środowiska w granicach udzielonego zezwolenia oraz opłaty podwyższone, wnoszone za korzystanie ze środowiska bez wymaganego zezwolenia (art. 292 i 293 ustawy). Do ponoszenia opłat za korzystnie ze środowiska stosuje się odpowiednio przepisu działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.), z tym że uprawnienia organów podatkowych przysługują marszałkowi województwa albo wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska (art. 281 ust. 3 ustawy).

Zgodnie z art. 273 ustawy obowiązek wniesienia opłaty za korzystanie ze środowiska wynika bezpośrednio z mocy samego prawa, a ustalenie jej wysokości spoczywa na podmiocie zobowiązanym do jej wniesienia na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego (art. 284 ust. 1 ustawy). Wysokość opłaty jest ustalana na podstawie stawek obowiązujących w okresie, w którym miało miejsce korzystanie ze środowiska, i niezbędnej do ich zastosowania – prowadzonej przez korzystającego ze środowiska – ewidencji, aktualizowanej w sposób wskazany w ustawie (art. 285 ust. 1 i art. 287 ustawy).

Ponoszenie opłat za korzystanie ze środowiska podlega nadzorowi właściwego marszałka województwa. W wypadku niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku ponoszenia opłaty za korzystanie ze środowiska, marszałek województwa wszczyna z urzędu postępowanie w sprawie opłaty i wydaje decyzję ustalającą jej wysokość (art. 282 i art. 288 ustawy).

Wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska stanowią przychody funduszów ochrony środowiska i gospodarki wodnej (art. 400 ust. 1 i art. 401 ust. 1 ustawy). Wpływy z tytułu opłaty za składowanie odpadów stanowią w 50% przychód gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej gminy, na której obszarze są składowane odpady (art. 402 ust. 6 ustawy). Środki tego funduszu są przeznaczane na cele przykładowo wymienione w ustawie, w tym zadania modernizacyjne i inwestycyjne, służące ochronie środowiska i gospodarki wodnej, oraz inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarki wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska (art. 406 ust. 1 ustawy). Środkami nieposiadającego osobowości prawnej gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej zarządzają organy samorządu terytorialnego gminy (art. 400 ust. 2 i art. 420 ustawy).

Opłata za składowanie odpadów w naszym systemie prawa ochrony środowiska podlega regulacji za pomocą metod właściwych prawu publicznemu, a nie prawu prywatnemu. W tej sytuacji umowę, kształtującą odpowiadające funkcji tej opłaty zobowiązanie pozwanej do pieniężnego rekompensowania negatywnych skutków składowania odpadów, należało uznać za nieważną. Zawierając tę umowę strony ukształtowały bowiem treść stosunku prawnego z naruszeniem granic zasady swobody umów (art. 353[1] w zw. z art. 58 § 1 k.c.).

Wyrok SN z dnia 15 czerwca 2007 r., V CSK 68/07

Standard: 47183 (pełna treść orzeczenia)