Pojęcie „przejście uprawnień lub obowiązków”; zakres zastosowania art. 788 k.p.c.

Postępowanie przewidziane w art. 788 k.p.c. pozwala na zweryfikowanie poza postępowaniem egzekucyjnym przesłanek następstwa prawnego po wierzycielu lub dłużniku i ujawnienie wyniku ich badania w tytule wykonawczym, w tym celu, by zawierał aktualną w chwili wydania postanowienia informację o tym, kto jest wierzycielem a kto dłużnikiem stwierdzonego nim obowiązku. Uproszczony charakter postępowania klauzulowego wiąże się jednak z ograniczeniami co do środków dowodowych, którymi ustawodawca pozwala wykazywać przesłanki następstwa prawnego weryfikowanego w tym postępowaniu. Wierzyciel, który nie jest w stanie posłużyć się w tym celu dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym nie może prowadzić egzekucji na swoją rzecz lub przeciwko innemu dłużnikowi niż ujawniony w tytule wykonawczym inaczej jak tylko po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego, w którym wykaże, że na niego przeszło w całości lub w części uprawnienie do zażądania świadczenia stwierdzonego w tym tytule, albo że na skutek jakiegoś zdarzenia prawnego jego dłużnikiem jest inna osoba niż określona w tytule wykonawczym.

Ustawą nowelizującą z 4 lipca 2019 r. ustawodawca zmienił niektóre przepisy o postępowaniu klauzulowym i egzekucyjnym, w tym określające zakres kompetencji przysługujących organom egzekucyjnym do badania przesłanek materialnoprawnych istotnych dla odpowiedzi na pytanie, czy istnieje dług mający podlegać egzekucji z uwagi na jego możliwe przedawnienie – art. 797 § 1[1] k.p.c., jak i decydujących o tym, w relacjach między jakim podmiotami dług ten istnieje – art. 804[1] i art. 804[2] k.p.c.

Dodanie art. 804[2] § 2 k.p.c. miało pozwolić na wszczęcie i prowadzenie postępowania egzekucyjnego w sytuacji, gdy po powstaniu tytułu wykonawczego, ale jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego uprawnienie przeszło na inną osobę, jeżeli osoba, na którą przeszły uprawnienia wykaże przejście uprawnienia dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. W sytuacji, gdy tego rodzaju dokumenty nie zostaną przedłożone, organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji bez wzywania wierzyciela do uzupełnienia braków wniosku. Kwestia następstwa prawnego została analogicznie uregulowana w przypadku przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę po wszczęciu postępowania egzekucyjnego.

Stosownie do art. 804[1] k.p.c., osoba ta może wstąpić do postępowania egzekucyjnego na miejsce wierzyciela za jego zgodą, jeżeli przejście będzie wykazane dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Również w tym przypadku następca prawny nie musi uzyskiwać klauzuli wykonalności na swoją rzecz, jednak warunkiem kontynuowania postępowania egzekucyjnego w razie przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę jest zgoda wierzyciela egzekwującego na wstąpienie nabywcy w miejsce zbywcy. Zgoda taka może wynikać z treści dokumentu wykazującego przejście uprawnienia lub może być złożona komornikowi na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 760 § 1 k.p.c.). Równocześnie ustawodawca zmienił art. 788 k.p.c. przez dodanie do niego § 3, nakładającego na sąd obowiązek „odmowy” nadania klauzuli wykonalności, jeżeli wszczęcie lub dalsze prowadzenie egzekucji jest możliwe na zasadach przewidzianych w art. 804[1] i art. 804[2] k.p.c., z których pierwszy został dodany ustawą z 27 maja 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1311), a drugi ustawą nowelizującą z 4 lipca 2019 r.

Uchwała SN z dnia 25 maja 2023 r., III CZP 151/22

Standard: 69733 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie do przypadków następstwa prawnego niezależnie od tego, czy chodzi o sukcesję singularną, czy o sukcesję uniwersalną, jak również niezależnie od tego, czy następstwo wynika z ustawy, czy z czynności prawnej; dotyczy następstwa prawnego po stronie wierzyciela lub po stronie dłużnika, do którego doszło jeszcze w toku sprawy przed powstaniem tytułu egzekucyjnego albo już po jego powstaniu (por. uchwałę SN z dnia 26 lutego 2015 r., III CZP 106/14).

Uchwała SN z dnia 14 czerwca 2019 r., III CZP 4/19

Standard: 59478 (pełna treść orzeczenia)