Czynności operacyjno-rozpoznawcze - granice, gwarancje proceduralne
Czynności operacyjno-rozpoznawcze
Legalność pozyskania materiałów z kontroli operacyjnej prowadzonej do maja 2007 r. (do 13 marca była kontrola w zakresie podsłuchu, a do maja 2007 r. stosowano kontrolę korespondencji e-mail) musiała być oceniana na czas stosowania tych form kontroli, a zatem wprowadzenie art. 168b k.p.k. nie daje podstawy do zalegalizowania i procesowego wykorzystania materiału z kontroli operacyjnej, o ile była ona w dacie jej prowadzenia nielegalna (por. obszerne wywody w uz. postanowienia SN z dnia 26 czerwca 2019 r., IV KK 328/18; a także postanowienia SN: z dnia 28 marca 2018 r., I KZP 14/17; z dnia 22 września 2020 r., IV KK 364/19). To zaś prowadzi do wniosku, że ocena dopuszczalności materiału uzyskanego w toku kontroli operacyjnej musi być prowadzona w oparciu o rozwiązania ustawowe obowiązujące w dacie jej stosowania (por. np. wyrok SN z dnia 3 lipca 2013 r., V KK 412/12).
W postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 6/07 wskazano, iż uzyskane w czasie kontroli operacyjnej dowody popełnienia przestępstw - określonych w art. 19 ust. 1 ustawy o Policji - przez osobę inną niż objęta postanowieniem wydanym na podstawie art. 19 ust. 2 tej ustawy albo popełnionych wprawdzie przez osobę nim objętą, ale dotyczące przestępstw innych niż wskazane w tym postanowieniu, mogą być wykorzystane w postępowaniu przed sądem (art. 393 § 1 zd. 1 k.p.k., stosowany odpowiednio), pod warunkiem, że w tym zakresie zostanie wyrażona następcza zgoda sądu na przeprowadzenie kontroli operacyjnej (art. 19 ust. 3 ustawy o Policji, stosowany odpowiednio). Pogląd ten utrwalił się w orzecznictwie sądowym (por. np. wyrok SN z dnia 3 lipca 2013 r., V KK 412/12; postanowienie SN z dnia 10 października 2012 r., II KK 336/11; uchwała z dnia 23 marca 2011 r., I KZP 32/10; wyrok SN z dnia 13 września 2013 r., III KK 130/12), a jego efektem było wprowadzenie do ustawy o Policji z dniem 11 czerwca 2011 r. wyraźnych rozwiązań ustawowych (art. 19 ust. 15a-e; na mocy ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2011 r., nr 53, poz. 273), które zostały uchylone z dniem 15 kwietnia 2016 r. na mocy art. 4 ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 437). Wskazano, wykreślenie tych przepisów z ustawy o Policji z dniem 15 kwietnia 2016 r. oraz wprowadzenie art. 168b k.p.k. nie zmienia faktu, że wprowadzenie do procesu materiału dowodowego uzyskanego w wyniku kontroli operacyjnej zależy od legalności tej kontroli, a takiej oceny dokonuje się w stanie prawnym wówczas obowiązującym.
Skoro kontrolę operacyjną prowadzono tylko w zakresie przestępstwa z art. 229 k.k., to nie można wprowadzić do procesu karnego uzyskanych w toku kontroli operacyjnej materiałów w celu wykazania sprawstwa czynu, co do którego nie uzyskano zgody sądu (nawet w trybie zgody następczej). W konsekwencji, skoro prokurator nie występował do sądu o uzyskanie zgody następczej co do czynów z art. 231 § 2 k.k. (ten typ czynu mieścił się w katalogu z art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o Policji), to sąd nie mógł tego materiału dowodowego wykorzystać w toku postępowania karnego w zakresie, w jakim miałby stanowić podstawę przypisania sprawstwa czynów z art. 231 § 2 k.k., podobnie jak nie mógł wykorzystać tego materiału w odniesieniu do czynów, które nie były wówczas wymienione w ustawie o Policji (np. art. 231 § 1 k.k. czy art. 266 § 2 k.k.).
Wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2023 r., III KK 24/23
Standard: 74265 (pełna treść orzeczenia)
Niejawne pozyskiwanie przez organy władzy publicznej informacji o jednostce wymaga zachowania daleko idących gwarancji proceduralnych. Przede wszystkim ma istnieć obowiązek poinformowania jednostki o podjętych wobec niej działaniach operacyjno-rozpoznawczych oraz pozyskaniu informacji na jej temat, i to bez względu na to, czy były to osoby podejrzane o naruszenie prawa, czy osoby postronne, które przypadkowo stały się obiektem kontroli. Powiadomienie jednostki na etapie wykonywania działań operacyjno-rozpoznawczych i gromadzenia informacji, co oczywiste, narażałoby je na nieskuteczność. Dlatego ustawodawca powinien zagwarantować późniejsze poinformowanie o tym fakcie. Tego wymagania nie uchyla wprowadzenie innych, zastępczych rozwiązań, jak choćby pełnomocnika osoby kontrolowanej. Na konieczność ustanowienia takiego obowiązku informacyjnego zwracał już uwagę TK w postanowieniu z 25 stycznia 2006 r., sygn. S 2/06). Zapewnienie informacji jest przesłanką skorzystania przez jednostki z wynikającego z art. 51 ust. 3 Konstytucji prawa dostępu do urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Co do zasady, wszystkie zgromadzone i przetwarzane przez władze publiczne dane o jednostce - chociażby nawet nie tworzyły jednego zorganizowanego zbioru - powinny być udostępniane tej osobie, jeżeli wystąpi ze stosownym żądaniem. Warunkiem (i to podstawowym) skorzystania z prawa unormowanego w art. 51 ust. 3 Konstytucji jest wiedza o zgromadzeniu określonych danych i istnieniu ich zbioru. Zaniechanie poinformowania o zebraniu o jednostkach informacji przez władze publiczne samo w sobie stanowi naruszenie art. 51 ust. 3 i 4 Konstytucji. Skoro jednostka nie wie o zebraniu na jej temat określonych informacji - ponieważ dokonało się to w sposób niejawny, bez jej wiedzy i zgody - nie dysponuje możliwością uzyskania dostępu do nich i nie może żądać ich sprostowania lub usunięcia na warunkach określonych w art. 51 ust. 4 Konstytucji. Obowiązek informacyjny w powyższym zakresie ma eliminować ryzyko niekontrolowanego tworzenia oraz utrzymywania zbiorów danych nieprzydatnych dla postępowań prowadzonych przez organy państwa, lecz potencjalnie wartościowych z punktu widzenia przyszłych, bliżej nieokreślonych czynności. Trybunał ma świadomość, że w pewnych sytuacjach może być również uzasadnione odstąpienie od wspomnianego obowiązku informacyjnego. Dotyczy to w szczególności takich sytuacji, gdy dane zostały pozyskane wyłącznie przypadkowo i nie podlegają dalszej analizie, czy też gdy pozyskano dane dostępne w publicznych rejestrach. Kwestie te musi rozstrzygnąć ustawodawca.
Trybunał Konstytucyjny zwraca także uwagę na konieczność wprowadzenia prawnego obowiązku podawania do publicznej wiadomości zagregowanych danych statystycznych o liczbie i rodzaju stosowanych czynności operacyjno-rozpoznawczych ingerujących w konstytucyjne wolności i prawa człowieka. Wymóg ten wynika z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Stanowi także urzeczywistnienie konstytucyjnego prawa do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej (art. 61 ust. 1 Konstytucji). Transparentność danych statystycznych obrazujących skalę niejawnego pozyskiwania danych o jednostkach przez organy państwa powinna być w szczególności nieodzownym elementem demokratycznej kontroli nad działalnością organów państwa (zob. orzeczenie ETPC z 25 czerwca 2013 r. w sprawie Youth Initiative for Human Rights przeciwko Serbii, nr skargi 48135/06). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, prawodawca i organy stosujące prawo, mają szanować ten obowiązek. Prawodawca powinien także, w celu efektywnego i rzetelnego wykonywania obowiązku sprawozdawczego, ustalić w miarę możliwości jedną, stosowaną przez wszystkie zobowiązane podmioty, metodologię sporządzania statystyk, gwarantującą jednoznaczność i porównywalność upublicznianych danych, nawet w odniesieniu do ubiegłych lat.
Wyrok TK z dnia 30 lipca 2014 r., K 23/11, OTK-A 2014/7/80, Dz.U.2014/1055
Standard: 4073 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 4072