Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy (art. 217 k.p.k.)

Art. 2 ust. 1 dyrektywy 2012/13 i art. 2 ust. 1 dyrektywy 2013/48 mają zastosowanie do sytuacji, w której wobec osoby, co do której istnieją informacje, że posiada ona nielegalne substancje, przeprowadzono przeszukanie osoby i zatrzymanie tych substancji. 

Art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48 w związku z art. 47 i 48 karty należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd rozpatrujący, na podstawie mającego zastosowanie prawa krajowego, wniosek o zatwierdzenie a posteriori przeszukania osoby i wynikającego z niego zatrzymania nielegalnych substancji, przeprowadzonych w fazie wstępnej postępowania karnego, nie jest właściwy do dokonania weryfikacji, czy przy tych czynnościach były przestrzegane zagwarantowane w tych dyrektywach prawa podejrzanego lub oskarżonego, pod warunkiem, po pierwsze, że osoba ta może następnie żądać przed sądem rozpatrującym sprawę co do istoty stwierdzenia ewentualnego naruszenia praw wynikających ze wspomnianych dyrektyw, i po drugie, że sąd ten ma wówczas obowiązek wyciągnięcia konsekwencji z takiego naruszenia, w szczególności w zakresie niedopuszczalności lub mocy dowodowej dowodów zebranych w tych okolicznościach.

Art. 3 dyrektywy 2013/48 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym przewidującym, że wobec podejrzanego lub oskarżonego można zastosować, w fazie wstępnej postępowania karnego, przeszukanie osoby i zatrzymanie rzeczy, których posiadanie jest nielegalne, bez przyznania tej osobie prawa dostępu do obrońcy, pod warunkiem że z rozpatrzenia wszystkich istotnych okoliczności wynika, że taki dostęp nie jest niezbędny do tego, by wspomniana osoba mogła rzeczywiście i skutecznie wykonać swoje prawo do obrony.

W niniejszej sprawie sąd odsyłający wskazuje, że przedmiotem postępowania głównego jest wniosek prokuratora o zatwierdzenie a posteriori przeszukania osoby AB i zatrzymanie nielegalnych substancji wykrytych w związku z tym przeszukaniem. Przeszukanie to zostało zarządzone i przeprowadzone w następstwie przyznania się przez tę osobę przed funkcjonariuszami policji, że posiada ona takie substancje.

W przypadku gdy dana osoba, taka jak AB, przyznaje się w ten sposób przed funkcjonariuszami policji, naraża się na uznanie jej za podejrzaną o popełnienie przestępstwa. Gdy wyciągając konsekwencje z tego przyznania się, funkcjonariusze ci dokonują przeszukania danej osoby i zatrzymania rzeczy, co do których osoba ta zadeklarowała, że ma je w swoim posiadaniu, czynności te, po pierwsze, wykazują, że osoba ta jest odtąd uznawana za podejrzaną przez właściwy organ, i po drugie, informują, w sposób dorozumiany, lecz ewidentny, wspomnianą osobę o tym podejrzeniu. W tych okolicznościach obie przesłanki stosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48 (powzięcie podejrzenia, że dana osoba popełniła przestępstwo lub że jest ona ścigana z tego tytułu oraz informacja w tym zakresie została przekazana tej osobie przez organy poprzez oficjalne powiadomienie lub w jakikolwiek inny sposób.), wydają się być spełnione.

Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącego art. 6 EKPC, do którego odnosi się motyw 12 dyrektywy 2013/48, wynika – co się tyczy prawa do pomocy obrońcy w rozumieniu art. 6 ust. 3 lit. c) EKPC – że Przeszukanie przeprowadzone w toku kontroli drogowej, w wyniku którego zostały złożone oświadczenia samooskarżające, nie wykazuje żadnego istotnego ograniczenia swobody działania danej osoby, które mogłoby wystarczyć do uczynienia pomocy prawnej obowiązkową od tej fazy postępowania (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 18 lutego 2010 r. w sprawie Zaichenko przeciwko Rosji).

Ogólnie rzecz biorąc, w celu ustalenia, czy brak dostępu do obrońcy podczas przeszukania osoby i zatrzymania rzeczy, których posiadanie jest nielegalne, pozbawił podejrzanego lub oskarżonego prawa zagwarantowanego w art. 3 dyrektywy 2013/48, należy wziąć pod uwagę art. 3 ust. 1, który wymaga zbadania, czy dostęp ten został przyznany w takim terminie i w taki sposób, aby podejrzany lub oskarżony mógł rzeczywiście i skutecznie wykonywać przysługujące im prawo do obrony.

Do właściwego sądu należy, zgodnie z prawem krajowym, dokonanie niezbędnych ustaleń z uwzględnieniem wszystkich okoliczności istotnych w tym względzie. Dokładniej rzecz ujmując, sąd ten będzie musiał sprawdzić, czy obecność obrońcy w chwili przeszukania osoby przeprowadzonego wobec AB i wynikającego z niego zatrzymania nielegalnych substancji była obiektywnie konieczna dla zapewnienia skutecznego wykonywania przez tę osobę prawa do obrony.

Wyrok TSUE z dnia 7 września 2023 r., C-209/22

Standard: 84424 (pełna treść orzeczenia)