Właściwość sądu do rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych zawartego w apelacji

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony z apelacją rozpoznaje sąd drugiej instancji.

Regułę wyrażoną w art. 105 ust. 1 u.k.s.c. należy zatem de lege lata rozumieć w ten sposób, że strona może wprawdzie zgłosić wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych z apelacją w sądzie pierwszej instancji, jednak wniosek taki podlega przekazaniu, wraz z apelacją, sądowi drugiej instancji właściwemu do kontroli dopuszczalności i merytorycznego rozpoznania apelacji.

Przed wejściem w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 1469, dalej - „ustawa nowelizująca”), w sytuacji, w której żądanie zwolnienia od kosztów sądowych było składane wraz z apelacją, przepis ten był powszechnie rozumiany w ten sposób, że właściwym do złożenia i rozpoznania wniosku jest sąd pierwszej instancji (por. postanowienia SN z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZ 30/09 i z dnia 15 lutego 2019 r., II CZ 69/18). 

W ustawie nowelizującej odstąpiono od dotychczasowego modelu podwójnej kontroli dopuszczalności apelacji w sądzie a quo i sądzie ad quem. Zestawienie zmian polegających na uchyleniu art. 370 k.p.c. i nadaniu nowego brzmienia art. 371 oraz art. 373 k.p.c. prowadzi do wniosku, że czynności sprowadzające się do badania dopuszczalności apelacji zostały skoncentrowane w sądzie drugiej instancji, rola zaś sądu pierwszej instancji została ograniczona do zarejestrowania wpływu apelacji i czynności technicznej polegającej na przekazaniu akt sprawy sądowi drugiej instancji (por. też zmieniony art. 369 § 3 k.p.c.).

Kontrola realizowana przez sąd drugiej instancji obejmuje również kwestię uiszczenia opłaty od apelacji, co zakłada uprzednie rozpoznanie ewentualnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

Za nieaktualne trzeba zatem uznać argumenty, które uzasadniały dotychczas pogląd o właściwości sądu pierwszej instancji do rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych składanego z apelacją. Przeciwko temu stanowisku przemawia de lege lata jednoznacznie skupienie oceny dopuszczalności apelacji w sądzie ad quem, przy jednoczesnym dążeniu do zredukowania funkcji sądu pierwszej instancji dotyczących apelacji do czynności technicznych i pozajurysdykcyjnych, związanych z wpływem środka odwoławczego i przekazaniem akt sądowi ad quem (por. też uz. projektu ustawy nowelizującej, druk Sejmu VIII kadencji nr 3137, pkt 26a, w którym podniesiono dodatkowo, że zażalenia na postanowienia wydawane w postępowaniu międzyinstancyjnym rozpoznawać będzie sąd odwoławczy w innym składzie).

Utrzymanie kompetencji do rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd a quo byłoby w rozważanym stanie rzeczy rozwiązaniem nielogicznym i nieracjonalnym w świetle celów ustawy nowelizującej. Dotyczy to również innych wniosków składanych z apelacją, których ocena jest związana z kontrolą dopuszczalności apelacji lub rzutuje na tok postępowania apelacyjnego, a do których rozpoznania właściwy był dotychczas sąd pierwszej instancji.

Uchwała SN z dnia 18 lutego 2021 r., III CZP 14/20

Standard: 46376 (pełna treść orzeczenia)