Staciones fiscii w sprawach o zwrot mienia w trybie ustawy lutowej

Sąd Apelacyjny zasadnie ustalił, powołując się na art. 10 ust. 2 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, że reprezentantem Skarbu Państwa w procesie o zwrot równowartości mienia skonfiskowanego na jego rzecz zakończonym na podstawie przepisów przywołanej ustawy – w sytuacji braku państwowej jednostki organizacyjnej we władaniu, której to mienie się znajduje lub organu administracji rządowej, któremu je przekazano do dysponowania - jest Minister Skarbu Państwa.

Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2010 r., IV CSK 58/10

Standard: 72561 (pełna treść orzeczenia)

O tym kto ma reprezentować Skarb Państwa w procesach o odszkodowanie dla osób represjonowanych przesądza art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 32, poz. 149 ze zm.). Przepis ten wskazuje, że w pierwszym rzędzie takim reprezentantem ma być jednostka, w której władaniu jest mienie podlegające zwrotowi lub mienie zatrzymane w toku postępowania. Jeżeli takiej jednostki nie można wskazać, to Skarb Państwa powinien być reprezentowany przez jednostkę organizacyjną (organ administracji rządowej), której przekazano to mienie w wyniku orzeczenia sądu. Chodzi tu o sąd wojewódzki lub wojskowy sąd okręgowy, który zgodnie z art. 2 wspomnianej wyżej ustawy, jest właściwy do stwierdzenia nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej. Dopiero gdy właściwej jednostki nie można ustalić w opisany wyżej sposób, Skarb Państwa powinien być reprezentowany przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.

Wykładnia językowa powołanego przepisu wskazuje, że minister właściwy do spraw Skarbu Państwa tylko wtedy nie będzie uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa w sprawach dotyczących zwrotu skonfiskowanego mienia lub jego równowartości, gdy nie można wskazać jednostki organizacyjnej, która włada skonfiskowanym mieniem na podstawie orzeczenia organu, który orzekł o konfiskacie lub orzeczenia sądu, który stwierdził nieważność takiego orzeczenia. Jeżeli w chwili orzekania o zwrocie skonfiskowanego mienia lub jego równowartości nie można stwierdzić istnienia takiej jednostki, reprezentantem powinien być minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

Wspomniany przepis jako reprezentanta Skarbu Państwa wskazuje określoną jednostkę organizacyjną, w której władaniu znajduje się skonfiskowane mienie. Dla uzasadnienia jej właściwości konieczne jest, aby jednostka taka istniała w czasie gdy proces się toczy i aby skonfiskowane mienie pozostawał w jej władaniu. Jeżeli jednostka organizacyjna, której przekazano skonfiskowane mienie już nie istnieje, to brak podstaw aby za właściwą do reprezentowania Skarbu Państwa w procesach o zwrot skonfiskowanego mienia lub jego równowartości uznać jednostkę, która przejęła jej funkcje (inaczej SN w wyroku z dnia 29 stycznia 2003 r. I CKN 1256/00). Czym innym jest następstwo funkcjonalne określonych jednostek organizacyjnych, czym innym zaś władanie przez nie skonfiskowanym mieniem. Skoro art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. wyraźnie wskazuje jako właściwą stacione fisci tylko jednostkę, która włada skonfiskowanym mieniem, to uznać należy, że chodzi o takie jednostki, którym to mienie przekazano i we władaniu których dalej ono pozostaje. Sama fakt, że pewien organ państwowy wykonuje te same funkcje, co organ wcześniej zlikwidowany, nie jest zaś wcale jednoznaczny z tym, że prawa do określonego składnika mienia państwowe przeszły na nową jednostkę.

Za ścisłą wykładnią art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., czyli za wiązaniem reprezentacji Skarbu Państwa tylko z tymi jednostkami organizacyjnymi, którym przyznano skonfiskowane mienie, i w których władaniu dalej ono pozostaje, przemawia także jeszcze jeden ważki argument. Zwrot równowartości skonfiskowane mienia następuje, zgodnie z art. 10 ust. 1 wspomnianej ustawy, z rachunku środka specjalnego, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (jedn. tekst Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.). Dysponentem tego środka jest minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. W tej sytuacji uznać należy, że jeżeli nie jest możliwy zwrot skonfiskowanego mienia w naturze, to właściwą statcione fisci będzie zawsze minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, bowiem zwrot równowartości takiego mienia następuje z rachunku środka specjalnego, którego dysponentem jest ten właśnie minister. Uznanie w takiej sytuacji za reprezentanta Skarbu Państwa inną państwową jednostkę organizacyjną było by nie tylko pozbawione podstaw prawnych, ale godziło by w ustalone zasady podziału określonych środków budżetowych pomiędzy poszczególne organy państwowe.

Wyrok SN z dnia 19 maja 2005 r., II CK 705/04

Standard: 66615 (pełna treść orzeczenia)