Trwałe urządzenia w aspekcie nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu

Podziemne urządzenia przesyłowe również spełniają przesłankę widoczności, jeżeli z innych łatwo dostępnych danych wynika niewątpliwie, że istnieją (por. postanowienia SN z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 972/00; z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 157/11, z dnia 16 stycznia 2013 r., II CSK 289/12). Takimi danymi mogą być nawet mapy rozmieszczenia podziemnych urządzeń znane właścicielowi nieruchomości potencjalnie obciążonej, lub co do których istnieje powszechny dostęp.

Sąd Okręgowy wychodząc z założenia, że urządzeniami objętymi instytucją zasiedzenia służebności gruntowej mogą być tylko urządzenia naocznie widoczne, a zatem, że żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy nie może mieć świadomość właścicieli gruntu o wybudowanym gazociągu, pominął z naruszeniem art. 292 k.c., jako prawnie irrelewantne te okoliczności faktyczne, które w ocenie skarżącego zmierzały do wykazania subiektywnej świadomości właścicieli i ich poprzedników co do faktu pobudowania urządzenia podziemnego, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg. W szczególności pominął możliwość zapoznania się przez właścicieli gruntu z przedłożoną przez skarżącego mapą geodezyjną sporządzoną w dniu 30 listopada 1974 r. obrazującą przebieg gazociągu na ich nieruchomości.

Oczywiście, skoro urządzenie powinno stanowić dla właściciela wyraźne ostrzeżenie przed możliwością uzyskania odpowiedniej służebności gruntowej, to z tego względu należy przyjąć, że w wypadku urządzenia podziemnego, każdoczesny właściciel nieruchomości powinien mieć zapewnioną możliwość uzyskania wiedzy o usytuowaniu na jego nieruchomości urządzenia przesyłowego. Jeżeli każdoczesny właściciel nieruchomości w toku biegu zasiedzenia miał wiedzę o jego na niej zlokalizowaniu, bądź zapewnioną możliwość jej uzyskania, to spełnienie przesłanki widoczności urządzenia wątpliwości budzić nie może. Ubocznie, Sąd Okręgowy zauważył, że przy założeniu, iż do zasiedzenia wystarczająca byłaby sama wiedza właścicieli, to i tak do niego nie doszło, gdyż o istnieniu gazociągu dowiedzieli się oni w 1986 r., a niepodobna przyjąć po stronie wnioskodawcy (jego poprzednika) dobrą wiarę. Wyrażając to stanowisko pominął, że do zasiedzenia służebności przesyłu może dojść także w sytuacji, gdy każdoczesny właściciel nieruchomości miał zapewnioną możliwość uzyskania wiedzy o usytuowaniu na jego nieruchomości urządzenia przesyłowego.

Postanowienie SN z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 623/16

Standard: 69543 (pełna treść orzeczenia)

Przesłanka korzystania z widocznego urządzenia jest spełniona również w przypadku, w którym właściciele nieruchomości obciążonej mają wiedzę o fakcie posadowienia wodociągu na ich nieruchomości lub mają obiektywną możliwość stwierdzenia istnienia takich urządzeń, zaś przedsiębiorca przesyłowy korzysta z wodociągu w sposób odpowiedni dla tego typu urządzeń, tj. poprzez eksploatację polegającą na przesyle wody.

Stanowisko skarżącego znajduje oparcie w orzecznictwie, zgodnie z którym urządzenie widoczne to urządzenie postrzegalne dla każdego przeciętnego uczestnika obrotu i w konsekwencji podziemne urządzenia przesyłowe również spełnia przesłankę widoczności, jeżeli z innych łatwo dostępnych danych wynika niewątpliwie, że istnieją (postanowienia SN z dnia 15 kwietnia 2016 r., I CSK 226/15, i z dnia 15 lutego 2017 r., II CZ 148/16).

Słupki znacznikowe są częścią rurociągu, wobec czego ich obecność na sąsiedniej działce wystarcza do uznania rurociągu za urządzenie widoczne; słupki znacznikowe są elementami dającymi znak, że przez dany punkt przebiega rurociąg, informują też o jego przeznaczeniu. Zadania informacyjne łączą się z ostrzegawczymi i ochronnymi. Są one obowiązkową, widoczną częścią systemu przesyłowego o powszechnie zrozumiałym przekazie (postanowienie SN z dnia 12 października 2016 r., II CSK 49/16).

Pojęcie widocznego urządzenia obejmuje nie tylko urządzenia przesyłowe fizycznie usytuowane na obciążonej nieruchomości w sposób umożliwiający stwierdzenie tego faktu przez każdego obserwatora, ale także urządzenia przesyłowe, które nie są na pierwszy rzut oka widoczne, lecz istnienia których właściciel nieruchomości obciążonej powinien mieć świadomość na podstawie konkretnych okoliczności, np. rozmieszczenia rurociągu na sąsiednich działkach, usytuowaniu na nich komory rewizyjnej czy możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi przebieg rurociągu.

Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia art. 292 KC przez wyłączenie w sprawie wystąpienia przesłanki widocznego urządzenia, błędnie ograniczając zakres tego przepisu w istocie tylko do urządzeń przesyłowych znajdujących się na nieruchomości obciążonej i wyłączając urządzenia przesyłowe znajdujące się pod gruntem, których właściciel ma możliwość stwierdzenia w ramach realizacji swych uprawnień.

Postanowienie SN z dnia 31 maja 2017 r., V CSK 557/16

Standard: 17259 (pełna treść orzeczenia)