Rejestracja stowarzyszenia bez udziału organu nadzorczego

Z przepisów rozdziału 3 Prawa o stowarzyszeniach pt. „Nadzór nad stowarzyszeniami” wynikało, że organy nadzoru zostały zaangażowane zarówno we wstępną kontrolę stowarzyszeń – sprawowaną przy ich powstawaniu i rejestracji – jak i kontrolę następczą, sprawowaną nad działalnością istniejących już stowarzyszeń (art. 25 i nast. Pr.stow.). Kontrola wstępna obejmowała badanie zgodności statutu z przepisami prawa oraz zdatności założycieli do utworzenia stowarzyszenia i udziału w nim, natomiast kontrola następcza skupiała się wyłącznie na zgodności działania stowarzyszenia z przepisami prawa i postanowieniami statutu.

Istotna zmiana tego modelu nastąpiła wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1923), w wyniku uchylenia art. 13 ust. 2 i art. 15 oraz modyfikacji art. 16 i 17. Zmiany te wskazują jednoznacznie, że organy nadzoru zostały odsunięte od kontroli wstępnej stowarzyszeń; ustawodawca zdecydował, że rejestracja stowarzyszenia – podobnie jak innych osób prawnych typu zrzeszeniowego – odbywa się bez udziału organu nadzorczego i jest oparta wyłącznie na kontroli sądowej. Chodzi przy tym nie tylko o zrównanie wszystkich tych osób, ale przede wszystkim o poszerzenie zastrzeżonej w art. 58 Konstytucji wolności zrzeszania się oraz o wydatne skrócenie postępowania rejestrowego.

Taki wniosek wynika wprost z wymowy normatywnej dokonanych zmian, znajdując wsparcie w materiałach legislacyjnych, w których podkreślono, że „zmiana jest konsekwencją rezygnacji z udziału w postępowaniu rejestrowym organu nadzorującego i stanowi realizację zgłaszanych od wielu lat postulatów strony społecznej.

Projektodawca uznał, że po 25 latach funkcjonowania organizacji pozarządowych w nowej rzeczywistości ustrojowej nie ma konieczności utrzymywania nadzoru prewencyjnego ze strony właściwych organów administracyjnych, polegającego na możliwości zgłaszania uwag do dokumentów dołączanych do wniosku o rejestrację stowarzyszenia” (Sejm VII kadencji, druk nr 3019). Zdaniem ustawodawcy, w wyniku odsunięcia organu nadzorującego od postępowania rejestrowego dojdzie również do efektywnego skrócenia terminu załatwienia sprawy.

W tej sytuacji nie może być wątpliwości, że na skutek uchylenia art. 13 ust. 2 i art. 15 Pr.stow. – przy jednoczesnym wprowadzeniu obowiązku doręczania postanowień o rejestracji organom nadzorczym wraz ze statutem, listą założycieli i podjętymi uchwałami (art. 16 ust. 4 Pr.stow.) oraz przy utrzymaniu w mocy przepisów rozdziału 3 „Nadzór nad stowarzyszeniami”, przewidujących wiele instrumentów kontrolnych, prowadzących także do rozwiązania stowarzyszenia – jedyną formą nadzoru jest obecnie nadzór następczy. Taki sposób unormowania w pełni urzeczywistnia przewidzianą w art. 58 Konstytucji zasadę wolności zrzeszania się, która wprawdzie dopuszcza odmowę rejestracji stowarzyszenia oraz przewiduje orzeczenie zakazu jego działalności, nie pozwala natomiast na kreatywne oddziaływanie czynnika administracyjnego na etapie powstawania stowarzyszenia i jego rejestrowania.

Oznacza to, że z chwilą wejścia w życie ustawy zmieniającej z dnia 25 września 2015 r. organ sprawujący nadzór nad działalnością stowarzyszenia nie jest uczestnikiem postępowania rejestrowego oraz w sprawie o zmianę danych w Krajowym Rejestrze Sądowym. W związku z wyraźnym zakazem ustanowionym w art. 694[3] § 2 k.p.c. nie może także uzyskać statusu uczestnika na podstawie art. 510 § 2 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 30 stycznia 2019 r., III CZP 65/18

Standard: 45855 (pełna treść orzeczenia)