Ochrona uczuć religijnych jako przedmiot ochrony przestępstwa z art. 196 k.k.

Przedmiotem ochrony, do którego odnosi się art. 196 k.k., jest - wynikające z wolności religijnej - prawo do ochrony uczuć religijnych (zob. uchwała SN z 29 października 2012 r., I KZP 12/12). 

W myśl orzeczenia TK z 7 czerwca 1994 r., sygn. K 17/93 konstytucyjna ochrona wolności sumienia i religii wyraża się m.in. w zakazie naruszania uczuć religijnych, które "ze względu na ich charakter, podlegają szczególnej ochronie prawa. Bezpośrednio powiązane są bowiem z wolnością sumienia i wyznania, stanowiącą wartość konstytucyjną". Przedmiot ochrony z art. 196 k.k. określa się także jako wolność przekonań (uczuć) obywateli w sprawach wiary, będącą konsekwencją tolerancji światopoglądowej neutralnego państwa.

Przedmiotem ochrony z art. 196 k.k. są uczucia religijne osób wierzących, a więc "pewien stosunek (przede wszystkim emocjonalny) określonej grupy do wyznawanej przez siebie wiary przejawiający się także w prawie do ochrony szacunku wobec wyznawanych przez nią wartości oraz miejsc i przedmiotów otaczanych czcią".

Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie prawa karnego przyjmuje się, że przedmiotem ochrony, do którego odnosi się art. 196 k.k., jest prawo do ochrony uczuć religijnych, wynikające z wolności religijnej zagwarantowanej w art. 53 Konstytucji. Jak stwierdził TK w orzeczeniu z 7 czerwca 1994 r., sygn. K 17/93, uczucia religijne "ze względu na ich charakter, podlegają szczególnej ochronie prawa. Bezpośrednio powiązane są bowiem z wolnością sumienia i wyznania, stanowiącą wartość konstytucyjną".

Pojęcie uczuć jako takich wydaje się oczywiste znaczeniowo na poziomie intuicyjnym. W języku powszechnym "uczucie" to:

1) "1. synteza wszystkich stanów emocjonalnych, stanowiąca główną motywację ludzkiego postępowanie, zwykle przeciwstawne logice i rozsądkowi 2. Stan psychiczny odzwierciedlający stosunek do zdarzeń, innych ludzi, otaczającego świata i siebie" (L. Drabik, E. Sobol red., Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2007, s. 417);

2) "stan psychiczny, którego istotę stanowi ustosunkowanie się wewnętrzne do aktualnie działających bodźców, przeszłych lub przyszłych zdarzeń i wszystkich elementów otaczającego świata oraz do własnego organizmu; emocje. Uczucia macierzyńskie. Uczucia patriotyczne. Ludzkie uczucia (...) Uczucie krzywdy, upokorzenia. (...) miłość, sympatia, przywiązanie, przyjaźń, czułość, tkliwość" (M. Szymczak red., Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1989, s. 578).

Przedmiotem ochrony z art. 196 k.k. są uczucia religijne, a więc takie ludzkie emocje, które odnoszą się do konkretnej wyznawanej przez daną osobę religii. Uczucia religijne to wieloaspektowy stosunek emocjonalny do wyznawanej religii. Prawo do ochrony uczuć religijnych oznacza z kolei wolność od zachowań obrażających (znieważających) te uczucia.

Przedmiot ochrony z art. 196 k.k. - uczucia religijne osób wierzących - obejmuje zatem określony fragment wolności religijnej zarówno w aspekcie wewnętrznym - wolność od zachowań znieważających przedmiot czci religijnej, jak i zewnętrznym - wolność uzewnętrzniania wyznawanej przez jednostkę religii.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że przedmiot ochrony z art. 196 k.k., a więc prawo do ochrony uczuć religijnych, jest określony i jego rozumienie nie budzi wątpliwości zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie. Co więcej, kontekst znaczeniowy wydaje się ponadto zrozumiały w powszechnym znaczeniu tego pojęcia na gruncie języka polskiego.

Wyrok TK z dnia 6 października 2015 r., SK 54/13

Standard: 4008 (pełna treść orzeczenia)