Samodzielność roszczeń uzupełniających; związek z roszczeniami windykacyjnym lub negatoryjnym

Roszczenia uzupełniające mają samodzielny charakter. Wprawdzie powstają one w związku ze ziszczeniem się tego samego zdarzenia, które uzasadnia wystąpienie z powództwem windykacyjnym, przez co należą do roszczeń „uzupełniająco” służących ochronie własności, jednakże związek między tymi roszczeniami a roszczeniem windykacyjnym nie jest ścisły. Przede wszystkim - roszczenia uzupełniające, jeżeli już wskutek pozbawienia właściciela posiadania rzeczy powstaną - to usamodzielniają się wobec roszczenia petytoryjnego o ochronę podmiotowego prawa własności w tym sensie, że mogą być dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego.

Przesłanką dochodzenia roszczeń uzupełniających nie jest wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym, a jest nią jedynie fakt pozbawienia właściciela władztwa nad rzeczą (zob. postanowienie SN z 3 lutego 2022 r., II CSKP 371/22).

Wyzbycie się własności rzeczy, czy też jej utrata, powodują wprawdzie niemożność realizacji roszczenia windykacyjnego, ale nie jest to tożsame z wygaśnięciem roszczeń obligacyjnych, które w momencie powstania uzyskują byt samodzielny od roszczenia windykacyjnego. Także w uchwale Sądu Najwyższego z 26 maja 2006 r., III CZP 19/06, wskazano, że utrata własności rzeczy nie powoduje utraty możliwości żądania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właścicielowi własność jeszcze przysługiwała. Pogląd taki znajduje potwierdzenie w tym, że jednym z roszczeń uzupełniających jest możliwość żądania odszkodowania za zużycie lub utratę rzeczy, które przysługuje dopiero wtedy, gdy ani prawo własności ani roszczenie windykacyjne nie wchodzą już w rachubę. Ponadto sam fakt, że rzecz została właścicielowi zwrócona i w rezultacie nie przysługuje mu już roszczenie windykacyjne przeciwko byłemu posiadaczowi rzeczy, nie wyłącza oczywiście możliwości żądania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właściciel był pozbawiony posiadania, co wynika z unormowania zawartego w art. 229 § 1 k.c. Roszczenia uzupełniające jako samodzielne mogą być również, w drodze przelewu wierzytelności, odrębnym przedmiotem obrotu, a uprawniony może nimi swobodnie rozporządzać.

Wynikająca z samodzielności, jako charakterystycznej cechy, zbywalność roszczeń uzupełniających, ma również wpływ na określenie legitymacji w procesach dotyczących tych roszczeń. Jak podkreśla się w doktrynie, legitymacja czynna związana z dochodzeniem tych roszczeń nie zawsze pokrywa się z legitymacją czynną, dotyczącą roszczenia windykacyjnego. Nabywca roszczenia uzupełniającego uzyskuje bowiem legitymację czynną, chociażby nie był właścicielem rzeczy, natomiast zbywając prawo własności rzeczy bez przelewu roszczeń uzupełniających, były (poprzedni) właściciel jest nadal legitymowany czynnie w sprawach o roszczenia uzupełniające, które powstały w czasie, gdy przysługiwało mu prawo własności rzeczy. Roszczenia uzupełniające nie są bowiem automatycznie - ex lege - przedmiotem zbycia wraz z przeniesieniem własności rzeczy. Jest to uzasadnione tym, że każdy z kolejnych właścicieli rzeczy w okresie, kiedy przysługiwało mu prawo własności, został zubożony lub poniósł szkodę na skutek pozbawienia go posiadania tejże rzeczy. 

Z kolei w kwestii legitymacji biernej trzeba zauważyć, że możliwa jest sytuacja, gdy w czasie pozbawienia właściciela władztwa nad rzeczą zmieniali się posiadacze rzeczy, wówczas właściciel może dochodzić roszczeń uzupełniających od poszczególnych posiadaczy odpowiednio do okresów posiadania przez nich tej rzeczy. Nie ma przy tym znaczenia, że tylko ostatni z posiadaczy będzie legitymowany biernie w zakresie roszczenia windykacyjnego.

Uchwała SN z dnia 3 kwietnia 2024 r., III CZP 103/22

Standard: 81196 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenia uzupełniające zachowują autonomiczność względem żądania windykacyjnego, co oznacza, że mogą być skutecznie dochodzone oddzielnie (zob. np. wyrok SN z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 32/03). Oznacza to, że warunkiem dochodzenia roszczeń uzupełniających nie jest wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym, a jedynie fakt pozbawienia właściciela władztwa nad rzeczą. Innymi słowy, roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właścicielowi prawo to przysługiwało może być samodzielnie dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego i jest samodzielnym przedmiotem obrotu

Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 371/22

Standard: 76590 (pełna treść orzeczenia)