Obrona osoby trzeciej przed egzekucją z przedmiotu bezskutecznej czynności na podstawie art. 840 k.p.c.

Powództwa opozycyjnego, które zgodnie z art. 840 § 1 k.p.c. przysługuje dłużnikowi. Brak statusu dłużnika odbiera tym samym osobie trzeciej możliwość skorzystania z głównego środka merytorycznej obrony przed egzekucją.

Podstawy do wytoczenia powództwa opozycyjnego, związane w szczególności z następczym wygaśnięciem wierzytelności (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.), której ochronie służy skarga pauliańska, mogą stać się w pełni aktualne także w razie skierowania egzekucji do przedmiotów objętych skutkami czynności fraudacyjnej. Jednocześnie, wytoczeniem tego powództwa nie będzie z reguły zainteresowany dłużnik, który pokrzywdził wierzyciela, skoro egzekucja w istocie nie dotyczy jego majątku, mimo że zgodnie z treścią tytułu wykonawczego zajmuje on stanowisko egzekwowanego dłużnika. Niemożności skorzystania z powództwa opozycyjnego nie kompensuje wskazana przez Sąd Najwyższy droga powództwa o zwolnienie od egzekucji (art. 841 k.p.c.) (por. wyrok SN z dnia 26 października 2017 r., II CSK 27/17).

Niezależnie od konstrukcyjnych trudności związanych z wkomponowaniem w podstawy powództwa ekscydencyjnego okoliczności, które w modelowej sytuacji uzasadniałyby skorzystanie z akcji opozycyjnej, to pierwsze jest ograniczone terminem (art. 841 § 3 k.p.c.), przez co nie może być traktowane jako ekwiwalent powództwa opozycyjnego.

Przedstawione argumenty przemawiają za odejściem od zajmowanego dotychczas stanowiska i przyjęciem, że wierzyciel pauliański, chcąc zaspokoić się z przedmiotów, o których mowa w art. 532 k.c., powinien dysponować nie tylko tytułem wykonawczym w stosunku do swojego dłużnika, lecz także przeciwko osobie trzeciej, który stanowiłby podstawę prowadzenia egzekucji z przedmiotów należących do majątku tej osoby.

Uchwała SN z dnia 16 czerwca 2021 r., III CZP 60/19

Standard: 53967 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Stronami postępowania egzekucyjnego są wierzyciel oraz dłużnik, podczas gdy osoba trzecia jest uczestnikiem tego postępowania, ponieważ z przedmiotu wchodzącego w skład jej majątku może być prowadzona egzekucja. Tytuł wykonawczy istnieje tylko w stosunku do dłużnika, nie istnieje natomiast w stosunku do osoby trzeciej, gdyż tytułem tym nie jest wyrok pauliański, umożliwiający jedynie objęcie węzłem egzekucyjnym przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej, który należy do osoby trzeciej (por. postanowienie SN z dnia 12 grudnia 2012 r., III CZP 79/12).

W rezultacie osoba trzecia nie jest uprawniona do tego, aby wykorzystywać powództwo opozycyjne (art. 840 k.p.c.) jako środek obrony merytorycznej przed egzekucją z przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej wchodzącego w skład jej majątku. Z jednej strony w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie tytułu wykonawczego, którym legitymuje się wierzyciel, osoba trzecia nie ma statusu dłużnika w rozumieniu art. 840 k.p.c., gdyż nie jest wskazana jako dłużnik w tym tytule. Nie może więc zwalczać powództwem opozycyjnym tego tytułu.

Z drugiej strony wyrok pauliański nie jest tytułem egzekucyjnym i nie podlega zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności, w związku z czym okoliczność, że stanowi on podstawę do objęcia węzłem egzekucyjnym – razem z tytułem wykonawczym przeciw dłużnikowi – przedmiotu bezskutecznej czynności prawnej należącej do majątku osoby trzeciej, nie uzasadnia uznania tej osoby za dłużnika lub traktowania jak dłużnika. Wyklucza to możliwość skierowania przez nią powództwa opozycyjnego przeciw wyrokowi pauliańskiemu na podstawie art. 840 k.p.c. albo art. 840 w związku z art. 840[2] k.p.c.

Wyrok SN z dnia 26 października 2017 r., II CSK 27/17

Standard: 45471 (pełna treść orzeczenia)