Zastrzeżenie ograniczenia egzekucji do nieruchomości obciążonej hipoteką

W sytuacji, w której podstawą uwzględnienia powództwa jest stosunek prawny hipoteki, z wyroku powinno zatem wynikać, że odpowiedzialność pozwanego jest ograniczona do przedmiotu hipoteki (por. art. 65 ust. 1, 2 i 3 u.k.w.h.). Mając ponadto na względzie, że rozważana wzmianka ma na celu, zgodnie z istotą odpowiedzialności rzeczowej, uczynić niedopuszczalną egzekucję z innego majątku niż obciążony hipoteką (art. 65 ust. 1 in medio u.k.w.h.), konieczne jest także sprecyzowanie w niej przedmiotu konkretnej hipoteki, tak, by zakres dopuszczalnej egzekucji nie przedstawiał wątpliwości z punktu widzenia organu egzekucyjnego (por. art. 803 in fine k.p.c.).

W sytuacji, w której przepis art. 319 k.p.c. ma zastosowanie w procesie przeciwko właścicielowi nieruchomości obciążonej hipoteką, odpowiadającemu ze stosunku hipoteki, przedmiot, z którego pozwany ponosić ma odpowiedzialność, jest zgodnie z zasadą szczegółowości hipoteki (art. 67 u.k.w.h.) znany i zdatny do zindywidualizowania już w chwili wyrokowania. Niewłaściwe byłoby tym samym poprzestanie na ogólnym sformułowaniu, że odpowiedzialność pozwanego jest ograniczona do „przedmiotu hipoteki”. Z zastrzeżenia powinno wynikać, że świadczenie ma być egzekwowane tylko z konkretnej, oznaczonej nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1997 r., I CKU 78/96) i przedmiotów współobciążonych (art. 84 i n. u.k.w.h.), co dotyczy odpowiednio sytuacji, w których przedmiotem hipoteki jest prawo użytkowania wieczystego wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie, stanowiącymi własność użytkownika wieczystego, a także inne prawa majątkowe, które zgodnie z art. 65 ust. 2 i 3 u.k.w.h. mogą być obciążone hipoteką.

Sposób zredagowania zastrzeżenia musi zatem jednoznacznie wskazywać ukierunkowanie egzekucji na skonkretyzowany przedmiot hipoteki, co organ egzekucyjny respektuje z urzędu (arg. ex art. 803 in fine k.p.c.), a zarazem powinien umożliwić dłużnikowi - w razie skierowania egzekucji do majątku, z którego dłużnik nie ponosi odpowiedzialności - żądanie umorzenia postępowania egzekucyjnego z powołaniem się na oczywistą sprzeczność egzekucji z treścią tytułu wykonawczego (por. art. 825 pkt 3 k.p.c. w brzmieniu poprzedzającym wejście w życie ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych, Dz. U. poz. 771, a także art. 568 § 1 pkt 5 k.p.c. z 1930 r. w brzmieniu nadanym tekstem jednolitym opubl. w Dz. U. z 1950 r., nr 43, poz. 394).

De lege lata tego rodzaju oczywistą sprzeczność organ egzekucyjny uwzględnia z urzędu (art. 824 § 1 pkt 6 in fine k.p.c.), co koresponduje z istotą rozważanego ograniczenia, ale nie wyklucza, co oczywiste, inicjatywy dłużnika.

Mając na względzie, że wierzyciel nie może domagać się od właściciela obciążonej nieruchomości, na podstawie stosunku hipoteki, zapłaty kwoty przewyższającej sumę hipoteki (art. 68 ust. 2 u.k.w.h.), nie jest natomiast co do zasady konieczne ograniczanie odpowiedzialności dłużnika do sumy hipoteki, a tym bardziej sięganie do kryterium wartości nieruchomości obciążonej.

Wyrok SN z dnia 11 października 2019 r., V CSK 287/18

Standard: 45398 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli wierzyciel dochodząc zapłaty powołał się także na uprawnienie wynikające z ustanowienia hipoteki, to powództwo o zasądzenie świadczenia, wobec brzmienia art. 77 u.k.w.h., jest uzasadnione, pomimo przedawnienia roszczenia, z tym, że sąd - uwzględniając je - powinien zastrzec pozwanemu prawo do powoływania się na stosowne ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.). W sytuacji tej sąd uwzględnia żądanie w ramach reżimu odpowiedzialności rzeczowej, co rzutuje na zakres odpowiedzialności pozwanego. 

Trafnie zwrócono uwagę w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 1997 r., I CKU 78/96) okoliczność, że egzekucja może być skierowana tylko do obciążonej nieruchomości powinna zostać zaznaczona w tytule egzekucyjnym.

Uchwała SN z dnia 8 grudnia 2016 r., III CZP 81/16

Standard: 47707 (pełna treść orzeczenia)