Zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego w okresie przedłużającej się naprawy

Odpowiedzialność ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego obejmuje także celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki, poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego w okresie przedłużającej się naprawy, chyba że są one następstwem okoliczności za które odpowiedzialność ponosi poszkodowany lub osoba trzecia.

Przedłużająca się z różnych przyczyn w toku likwidacji szkody komunikacyjnej naprawa jest normalnym skutkiem kolizji, skoro występuje w zwykłym toku rzeczy i jest dość typowym, hipotetycznie możliwym do przewidzenia zjawiskiem. Oznacza to, że co do zasady za celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego w czasie przedłużonej naprawy spowodowanej obiektywnymi przyczynami, których nie można przezwyciężyć (np. przejściowy brak części u dostawców, ogólnopolski problem z dystrybucją części u producenta) będzie odpowiadał sprawca szkody (ubezpieczyciel odpowiedzialności cywilnej). Nie ma żadnych podstaw by w takich stanach faktycznych poszkodowany, który doznał szkody wbrew swojej woli, miał ponosić konsekwencje przedłużonej naprawy, skoro sprowadzało by się to do przerzucania na niego skutków kolizji pozostających z nią wprawdzie w pośrednim, ale normalnym związku przyczynowym.

Do przerwania normalnego związku przyczynowego dojdzie przez wystąpienie zdarzenia, które nie jest normalnym, adekwatnym skutkiem określonej przyczyny, ale nowym, niezależnym ogniwem w łańcuchu przyczynowo- skutkowym (nova causa interveniens).

Do wyłączenia odpowiedzialności sprawcy (ubezpieczyciela) dojdzie w sytuacji, gdy odpowiedzialność cywilnoprawną za przedłużającą się naprawę ponosi poszkodowany lub osoba trzecia. Różnorodność stanów faktycznych, w których dojdzie do przerwania związku przyczynowego z tego powodu nie pozwala na ich wyczerpujące wyliczenie. Będzie to miało miejsce przykładowo w sytuacjach gdy warsztat naprawczy ma złą organizację pracy, w trakcie naprawy występują nieuzasadnione przestoje, naprawa zostanie wykonana nieprawidłowo i będzie musiała być skorygowana, pracownik warsztatu przez niedopatrzenie nie zamówi w normalnym toku czynności części lub nie zweryfikuje ich dostępności (por. m.in. wyrok SN z dnia 3 lutego 1971 r., III CRN 450/70)

Warsztat naprawczy będzie również odpowiadał za osoby, którymi posługuje się przy wykonaniu zobowiązania lub którym wykonanie zobowiązania powierza (art. 474 k.c.). Mogą mieć zatem miejsce sytuacje gdy warsztat ma umowę z dostawcą części, który jest zobligowany je dostarczać w określonym terminie, ale tego nie czyni z uwagi na zaniedbania organizacyjne.

W tych wszystkich przypadkach, których szczegółowe wyliczenie nie jest możliwe, za przedłużoną naprawę odpowiedzialność kontraktową wobec poszkodowanego ponosi zakład naprawczy (art. 471 k.c.), a wobec warsztatu podmioty, którymi posługuje się przy wykonaniu zobowiązania. Jeżeli jednak w ramach umowy z warsztatem dostawcy (dystrybutorowi) części nie można przypisać odpowiedzialności, bo w określonym czasie nie ma części na rynku, a dostawca nie zobowiązał się, że będą one dostępne w bieżącym toku czynności i niezwłocznie dostarczane, to nie ma podstaw by konsekwencjami przedłużającej się naprawy obciążać poszkodowanego, skoro nie będzie on miał w takich sytuacjach skutecznego roszczenia kontraktowego do zakładu naprawczego.

Mogą mieć również miejsce inne sytuacje przerywające związek przyczynowy, gdy przedłużająca się naprawa została spowodowana czynem niedozwolonym np. dojdzie do kradzieży części przygotowanych do naprawy lub na skutek przepięcia instalacji będzie miał miejsce pożar w warsztacie.

Do przerwania związku przyczynowego dojdzie również na skutek działań (zaniechań) poszkodowanego. W tym kontekście podkreślenia wymaga, że strony stosunku zobowiązaniowego wynikającego z odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela mają obowiązek współdziałania (art. 354 § 2 k.c.). W ramach tego obowiązku powinnością poszkodowanego, jako wierzyciela jest lojalne postępowanie na etapie likwidacji szkody przez ograniczanie zakresu świadczenia odszkodowawczego ubezpieczyciela, a nie zbędne powiększanie wysokości szkody. Brak podjęcia takich działań mimo, że leżały w zakresie możliwości poszkodowanego, nie może zwiększać odszkodowania należnego od ubezpieczyciela zobowiązanego do naprawienia szkody.

Jeżeli poszkodowany akceptuje bezkrytycznie nieuzasadnione przewlekanie przez warsztat naprawy, zwleka z oddaniem pojazdu do naprawy lub bezzasadnie odmawia jego odbioru mimo, że część na którą oczekuje zakład naprawczy celem dokończenia naprawy nie ma żadnego wpływu na możliwość normalnej eksploatacji pojazdu (co wymaga badania ad casum), to przedłużona z tych przyczyn naprawa nie może obciążać ubezpieczyciela. W tym zakresie należy proporcjonalnie wyważyć interesy poszkodowanego i ubezpieczyciela kierując się standardem rozsądnie myślącej osoby, która określone zachowanie uznałaby za celowe, konieczne i racjonalne ekonomicznie.

Nie można kreować po stronie poszkodowanego niezgodnych ze standardem należytej staranności obowiązków przerzucając na niego po oddaniu pojazdu do naprawy profesjonalnemu zakładowi naprawczemu wymogu monitorowania prawidłowości naprawy lub poszukiwania części, gdy problem z ich uzyskaniem w określonym odcinku czasowym ma autoryzowana stacja obsługi.

Postulat zapobiegania szkodzie i zmniejszania jej rozmiarów nie może prowadzić do nieuwzględniania braku możliwości przezwyciężenia przez poszkodowanego perturbacji związanych z czasową niedostępnością części koniecznych do naprawy pojazdu określonej marki.

Trzeba mieć również na względzie, że poszkodowany nie jest najczęściej podmiotem zajmującym się profesjonalnie mechaniką pojazdową i nie można od niego wymagać by zdawał sobie sprawę w każdym przypadku z wpływu uszkodzonych i nie naprawionych elementów na możliwość bezpiecznego i nieuciążliwego użytkowania pojazdu.

Uchwała SN z dnia 15 lutego 2019 r., III CZP 84/18

Standard: 45150 (pełna treść orzeczenia)