Zgoda na transfer środków ze spółki zależnej do majątku członka organu spółki dominującej (art. 15 § 2 k.s.h.)

Udzielenie przez zależną spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością poręczenia na wekslu wystawionym przez członka zarządu dominującej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga zgody zgromadzenia wspólników spółki dominującej (art. 15 § 2 k.s.h.).

Dotychczasowe stanowisko Sądu Najwyższego uwzględniające, że katalog umów objętych hipotezą art. 15 § 1 k.s.h. jest w swej istocie otwarty, a jego wypełnienie treściowe powinno następować przez wzgląd na zapewnienie ochrony interesów spółki zostało zaaprobowane w doktrynie prawa handlowego, przy czym w zdecydowanej większości wypowiedzi postuluje się podobne podejście do określenia zakresu hipotezy art. 15 § 2 k.s.h. W uzasadnieniu wskazuje się, że idea ochrony interesu spółki jest wspólna dla wszystkich relacji podmiotowych objętych regulacją art. 15 k.s.h. W konsekwencji w sposób tożsamy należy odczytywać zakres przedmiotowy obu paragrafów art. 15 k.s.h. Jedyna zmiana merytoryczna w § 2 w odniesieniu do § 1 związana jest z odmiennie ukształtowanym kręgiem osób z którymi lub na rzecz których spółka zależna zawiera umowę.

Skoro ratio mechanizmu ochronnego z art. 15 § 1 k.s.h. aktualizuje się dla umów zawieranych przez spółkę na rzecz jej funkcjonariusza, to również na tle art. 15 § 2 k.s.h. w odniesieniu do tożsamych umów powinien powstawać obowiązek uzyskania zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) spółki dominującej. Jak podnosi się w doktrynie, wymaganie to wynika z faktu, że osobom zarządzającym i reprezentującym spółkę dominującą łatwiej wywierać presję na spółkę zależną w celu doprowadzenia do zawarcia przez nią umowy.

W ocenie Sądu Najwyższego przy rozstrzygnięciu przedstawionego zagadnienia prawnego zasadne jest szerokie postrzeganie zakresu hipotezy art. 15 § 2 k.s.h. i w konsekwencji przyjęcie, że dla ważności udzielonego przez spółkę zależną poręczenia na wekslu in blanco wystawionym przez członka zarządu spółki dominującej niezbędne jest uzyskanie stosownej zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) spółki dominującej (art. 15 § 2 w zw. z art. 17 § 1 i 2 k.s.h.).

Przy wykładni art. 15 § 2 k.s.h. zasadnicze znaczenie należy przywiązywać do oceny funkcjonalnej zwłaszcza, że uwzględnienie wyłącznie dyrektyw wykładni językowej nie pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków interpretacyjnych. Z jednej strony można uznać, że wskazanie w § 1 umów zawieranych „na rzecz” określonych osób i jego brak w § 2 tego samego artykułu może oznaczać dążenie do węższego określenia zakresu przedmiotowego stosowania tego przepisu. Z drugiej, z zawartego w art. 15 § 2 k.s.h. odwołania do § 1 wyrażającego się zwrotem „Zawarcie przez spółkę zależną umowy wymienionej w § 1…” może prowadzić do wniosku, ustawodawca w ten sposób dąży do tożsamego ujęcia zakresu przedmiotowego obu przepisów.

Poza tym, uwzględnienie jedynie dyrektyw wykładni językowej mogło by prowadzić do rażąco niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji. Wyłączenie „umów na rzecz” z zakresu art. 15 § 2 k.s.h. w swej istocie oznaczałoby stworzenie „wyłomu” w mechanizmie ochronnym wyznaczanym przez art. 15 k.s.h. Poprzez zawieranie umów „na rzecz” funkcjonariusze mogliby obchodzić statuowane w art. 15 k.s.h. wymogi uzyskania zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) na uzyskanie korzyści ze strony spółki przy wykorzystaniu relacji umownych. Na przykład w sytuacji, gdy zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie akcjonariuszy) w trybie określonym w art. 15 § 1 k.s.h. odmówiło zawarcia przez spółkę umowy na rzecz funkcjonariusza, ten mógłby wykorzystując zależność w ramach struktury holdingowej bez żadnych ograniczeń zawrzeć umowę na jego korzyść ze spółką zależną.

Oceniając zatem art. 15 § 2 k.s.h. z perspektywy jego funkcji można stwierdzić, że zdarzenia prowadzące do aktualizacji obowiązku uzyskania zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) w art. 15 § 1 k.s.h. powinny być w zakresie przedmiotowym analogicznie postrzegane przy ocenie obowiązku zgody z art. 15 § 2 k.s.h. Jeżeli w art. 15 § 1 k.s.h. ustawodawca dostrzega zagrożenia związane z zawieraniem przez spółkę umów na rzecz jej członka zarządu (członka rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurenta, likwidatora), to zagrożenia te występują z takim samym natężeniem przy działaniu członka zarządu, prokurenta i likwidatora spółki dominującej w obrębie struktury holdingowej. W obu przypadkach funkcjonariusze spółki mogą doprowadzić do działań preferujących wyłącznie ich indywidualny interes i w ten sposób marginalizować znaczenie interesu holdingu.

Z perspektywy funkcjonalnej trudno jest przytoczyć argumenty, które uzasadniałyby różnicowanie przez ustawodawcę umów zawieranych przez spółkę na rzecz jej funkcjonariusza (art. 15 § 1 k.s.h.) z umowami zawieranymi przez spółkę zależna na rzecz funkcjonariusza spółki dominującej (art. 15 § 2 k.s.h.). Dla każdej z relacji działanie funkcjonariusza w obrębie przyznanych im kompetencji może bowiem prowadzić do zawierania przez spółkę umów na jego rzecz, a więc nawiązywania takich stosunków umownych, które prowadzą do pozbawionego odniesienia w interesie spółki albo interesie holdingu (spółki dominującej) przyznania korzyści temu funkcjonariuszowi. Również na tle relacji spółka dominująca - spółka zależna nadużycia ze strony działań funkcjonariuszy mogą występować w postaci zawierania umów „na rzecz” członka zarządu, prokurenta lub likwidatora spółki dominującej.

Eksponowanie elementów funkcjonalnych przy wykładni art. 15 § 2 k.s.h. pozwala na zachowanie spójności przy podejściu interpretacyjnym do art. 15 k.s.h. Skoro przy wykładni art. 15 § 1 k.s.h. wskazuje się na kluczowe znaczenie wykładni funkcjonalnej, to nie znajduje uzasadnienia marginalizowanie albo pomijanie znaczenia tego sposobu wykładni przy określeniu zakresu znaczeniowego art. 15 § 2 k.s.h. zwłaszcza jeśli uwzględni się, że jego zastosowanie pozostanie w obrębie tej samej rationis, która doprowadziła do uchwalenia art. 15 § 1 k.s.h.

Uchwała SN z dnia 24 stycznia 2020 r., III CZP 52/19

Standard: 45136 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy