Wygaśnięcia zobowiązania w zw. z utratą bytu prawnego przez dłużnika

Na gruncie przepisów prawa cywilnego należy rozróżnić sytuację, gdy wierzytelność wygasa na skutek zaspokojenia interesu wierzyciela, oraz sytuacje, w których dochodzi do wygaśnięcia wierzytelności, mimo braku zaspokojenia interesu wierzyciela.

W orzecznictwie wskazuje się, że jedną z przyczyn wygaśnięcia zobowiązania może być utrata bytu prawnego przez dłużnika, jednak tylko wtedy, gdy brak jest następcy prawnego, który przejął odpowiedzialność za jego długi. Jak przyjmuje się w bowiem w literaturze i orzecznictwie, utrata bytu prawnego przez dłużnika na ogół nie powoduje wygaśnięcia wierzytelności obciążającej tego dłużnika osobiście i rzeczowo, gdyż z reguły jest następstwo prawne i następca prawny przejmuje całość lub część praw i obowiązków dłużnika (por. m.in. orz. SN z dnia 20 września 2007 r. II CSK 240/07, z dnia 7 października 2008 r. III CSK 112/08, z dnia 10 lutego 2012 r. II CSK 325/11, z dnia 6 lipca 2012 r. V CSK 394/11, z dnia 12 grudnia 2013 r. V CSK 51/13).

Uchwała SN z dnia 11 grudnia 2019 r., III CZP 49/19

Standard: 45132 (pełna treść orzeczenia)

Wykreślenie z Krajowego Rejestru Sądowego osoby prawnej w postaci spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będącej dłużnikiem osobistym, powoduje wygaśnięcie wierzytelności obciążającej osobiście tego dłużnika, a w następstwie tego wygaśnięcie także na podstawie art. 94 u.k.w.h. hipoteki zabezpieczającej tę wierzytelność, wynika z odwołania się do ogólnej konstrukcji zobowiązania zawartej w art. 353 § 1 k.c.

Utrata bytu prawnego przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością na skutek jej wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego nie powoduje wygaśnięcia hipoteki zabezpieczającej niezaspokojoną wierzytelność wobec tej spółki na nieruchomości osoby trzeciej.

Zgodnie z tym stanowiskiem - które znalazło wyraz w wyrokach z dnia 7 października 2008 r., III CSK 112/08 (nie publ.) i z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 325/11 oraz z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 204/08 – utrata bytu prawnego osoby prawnej prowadzi do wygaśnięcia wierzytelności obciążającej tego dłużnika osobistego, chyba że istnieje następca prawny przejmujący całość lub część (w zależności od rodzaju sukcesji) praw i obowiązków.

Nie może istnieć dalej zobowiązanie, w sytuacji utraty bytu prawnego przez jedną ze stron zobowiązania i braku następstwa prawnego tej strony. Nieistnienie dłużnika osobistego prowadzi więc do wygaśnięcia wierzytelności. Wierzytelność oznacza bowiem prawo do żądania przez wierzyciela określonego świadczenia od określonego dłużnika.

Według art. 33 k.c., osobowość prawna - a tym samym związana z tym zdolność prawna - przysługuje osobom prawnym. Tylko posiadanie zdolności prawnej umożliwia osobie prawnej bycie podmiotem stosunków prawnych - w tym zobowiązaniowych. 

Wyrok SN z dnia 10 września 2015 r., II CSK 745/14

Standard: 48000 (pełna treść orzeczenia)