Charakterystyka występku chuligańskiego
Występek o charakterze chuligańskim (art. 115 § 21 k.k.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Występkiem o charakterze chuligańskim jest takie zachowanie sprawcy, które będąc przejawem rażącego lekceważenia przez niego podstawowych zasad porządku publicznego jest w stanie wywołać poważniejsze zgorszenie lub oburzenie wśród publiczności, na której oczach rozgrywa się zdarzenia.
Wyrok SA w Wrocławiu z dnia 5 czerwca 2019 r., II AKa 159/19
Standard: 75756 (pełna treść orzeczenia)
O chuligańskim charakterze występku decyduje łącznie wystąpienie następujących przesłanek wskazanych w ustawie:
1. umyślność zachowania realizującego znamiona czynu;
2. zamach na choćby jedno z dóbr wymienionych w przepisie art. 115§21 k.k.;
3. działanie publiczne;
4. brak powodu lub oczywista błahość powodu;
5. okazanie przez sprawcę rażącego lekceważenia porządku prawnego.
Wprowadzenie tego rodzaju czynu do ustawodawstwa karnego miało na celu zaostrzenie polityki karnej wobec sprawców przestępstw szczególnie groźnych, budzących strach i odrazę w społeczeństwie. Chodzi tu o czyny realizowane publicznie, o agresywnym charakterze, powodujące znaczne naruszenie porządku prawnego. W normie art. 115§21 k.k. jest mowa o „zamachu” na wskazane w nim dobra prawne. Użycie tego określenia oznacza, iż czyn chuligański z założenia ma mieć charakter agresywny, gwałtowny (tak: A. Marek op. cit. Komentarz do art. 115§21 k.k.). Okoliczności tego przypadku prowadzą właśnie do takich wniosków. Sprawca zaatakował pokrzywdzonego przed klatka schodową budynku wielorodzinnego, a wcześniej wyzywał go w pobliżu pawilonu handlowego – w obu przypadkach w godzinach popołudniowych, w obecności osób trzecich. Nie ograniczył się do zniewag, lecz wyprowadził tez kilka ciosów powodując obrażenia ciała. Eskalacja przemocy była więc znaczna. Swoim zachowaniem „okazał rażące lekceważenie porządku prawnego”. Obiektywnie negatywna ocena przypisanego czynu wywołuje reakcje repulsywne w społeczeństwie (oburzenie, potępienie). Tego rodzaju zachowania, za które skazano oskarżonego, stanowią działania drastycznie nieobyczajne.
Brak powodu, czy też „oczywiście błahy powód” w rozumieniu art. 115§21 k.k., odnoszą się do motywacji (pobudek) podjętego działania, ocenianej na podstawie przyjmowanych w społeczeństwie kryteriów. W świetle ocen społecznych błahy powód to czynnik rażąco nieadekwatny do zachować podjętych w efekcie jego zaistnienia. Sąd stoi na stanowisku, iż znamię braku powodu, czy też „błahy powód” - o których mowa w dyspozycji art. 115§21 k.k. - nie może być odnoszone do znamion przestępstwa. Jeśli bowiem pewna motywacja jest penalizowana - a tym samym nieakceptowana, „groźna” społecznie – to jej zaistnienie nie może prowadzić do konstruowania łagodniejszej odpowiedzialności karnej sprawcy. Gdy ma ona miejsce, to należy przyjąć, że przestępcze działanie realizowane jest bez powodu, tj. powodu rozumianego jako społecznie wytłumaczalna (akceptowalna) pobudka realizacji bezprawnego zachowania. Tylko „powód” w pewnym sensie tłumaczący, usprawiedliwiający przestępczą akcję, może warunkować odstąpienie od kwalifikacji prawej z art. 115§21 k.k. Za taki nie można natomiast uznać negacji, dyskryminacji rasowej. Popełniając przestępstwo sprawca zawsze działa z jakieś powodu. Realizując np. znamiona rozboju chce osiągnąć bezprawną korzyść majątkową, a bijąc kogoś zamierza wyrządzić mu krzywdę. Jednak uznanie, że te powody działania sprawcy determinują odstąpienie od kwalifikacji z art. 115§21 k.k., byłoby nielogiczne, społecznie nieakceptowane, sprzeczne z intencją ustawodawcy i celami polityki karnej. Tym samym sąd orzekający w tej sprawie podziela (zresztą od wyjścia w życie przepisu art. 115§21 k.k.) pogląd wyrażony np. przez SA w B. w wyroku z dnia 30.10.2014 r. (sygn. akt II AKa 221/14), iż „działanie bez powodu”, to działanie dla którego w świetle przyjmowanych powszechnie ocen nie można znaleźć żadnego racjonalnego wytłumaczenia.
Wyrok SO w Białymstoku z dnia 3 marca 2016 r., III K 189/15
Standard: 6071 (pełna treść orzeczenia)
Art. 115 § 21 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.), w części obejmującej słowa: „jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego”, jest zgodny z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 115 § 21 k.k. nie jest przepisem, w którym ustawodawca dokonuje opisu odrębnego typu czynu zabronionego (typizacji). Występek o charakterze chuligańskim nie jest bowiem odrębnym typem przestępstwa, lecz okolicznością nadzwyczajnego obostrzenia kary. Nie jest to również odrębna, kwalifikowana forma określonego typu czynu zabronionego. Zdaniem P. Hofmańskiego oraz L. Paprzyckiego, "[c]huligański charakter występku stanowi podstawę nadzwyczajnego obostrzenia kary (...). Nie można zaś przyjmować, że art. 57a przewiduje kwalifikowane typy występków wykazujących cechę chuligaństwa".
Art. 115 § 21 k.k. nie stanowi samodzielnej podstawy egzekwowania odpowiedzialności karnej za jakiś odrębny (szczególny) typ przestępstwa. Odpowiedzialność karna sprawcy danego czynu jest więc niezależna od art. 115 § 21 k.k. Organy ścigania, a ostatecznie sądy, podejmują czynności mające doprowadzić do wymierzenia kary dopiero wówczas, gdy zachodzą znamiona czynu zabronionego, określone w przepisach części szczególnej k.k. Ustalenie zaś, że czyn zabroniony (występek) został popełniony przy spełnieniu (dodatkowo) przesłanek określonych w art. 115 § 21 k.k., daje podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary (m.in. art. 57a k.k.).
Powierzenie sądom orzekania o odpowiedzialności karnej za występki o charakterze chuligańskim oraz związanie sądów szczególnymi regułami wykładni przepisów karnych (których poszanowanie podlega ocenie w trybie instancyjnym) stanowią dla Trybunału proceduralną gwarancję, która wymagana jest wówczas, gdy ustawodawca decyduje się na konstruowanie przepisów z użyciem pojęć nieostrych lub ocennych.
Pojęcia, wyrażenia i zwroty, użyte przez ustawodawcę do sformułowania definicji legalnej występku o charakterze chuligańskim w art. 115 § 21 k.k., nie funkcjonują w pojęciowej próżni. Ustalenia w orzecznictwie i piśmiennictwie, dokonane na gruncie d.k.k., wprowadzają w tym zakresie pożądaną klaryfikację. Instytucja występku o charakterze chuligańskim (wraz z jej definicją) funkcjonowała w realiach demokratycznego państwa prawnego do 1997 r., a od 2007 r. funkcjonuje już na gruncie nowego k.k. Istnieje zatem zasadnicza ciągłość rozwiązań w tym zakresie. Ciągłość ta przejawia się również w odniesieniu do samego sposobu kodeksowego ujęcia definicji "występku o charakterze chuligańskim". Dzięki temu sądy, orzekając w sprawach o występek o charakterze chuligańskim, dysponują wieloletnim dorobkiem orzecznictwa i doktryny, który może być wykorzystany do wykładni i podczas stosowania art. 115 § 21 k.k.
Terminy, jakimi posłużył się ustawodawca, konstruując definicję legalną występku o charakterze chuligańskim, albo są terminami powszechnie używanymi w przepisach prawa karnego (w szczególności pojęcie "działania publicznego"), albo - jako terminy ocenne (działanie "bez powodu albo z oczywiście błahego powodu" oraz okazywanie "rażącego lekceważenia porządku prawnego") - nie odbiegają stopniem ogólności od terminów używanych w prawie karnym, które były już przedmiotem oceny Trybunału, i które przeszły pozytywnie kontrolę konstytucyjności (np. "przemoc wobec osoby" - zob. wyrok z 9 października 2001 r., SK 8/00; "(nie)prawda" - zob. wyrok z 12 września 2005 r., 13/05; "w inny podobny sposób" - zob. wyrok z 22 czerwca 2010 r., SK 25/08).
Wyrok TK z dnia 9 czerwca 2015 r., SK 47/13
Standard: 3990 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 40027 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 40808 (pełna treść orzeczenia)