Związanie żądaniem i podstawą faktyczną powództwa w sprawie o zadośćuczynienie krzywdy

Sąd, podzielając zarzut przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody, odnosi się do żądania pozwu i odpowiednio zmniejsza zasądzone zadośćuczynienie, obowiązany jest jednak uwzględnić ograniczenie roszczenia z tej przyczyny, wskazane w podstawie faktycznej powództwa.

Uchylony art. 321 § 2 k.p.c., w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, umożliwiał orzekanie z urzędu o roszczeniach wynikających z faktów przytoczonych przez powoda także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem lub gdy było w nim zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania oraz nadaniu innej treści art. 212 k.p.c., który w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym nakazywał przewodniczącemu udzielenie powodowi, występującemu w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego, pouczeń o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów znacząco pogorszyły sytuację procesową poszkodowanego.

W tym stanie rzeczy uzasadnione są wątpliwości, czy powód powinien objąć zakresem żądania zasądzenia pełną i ostateczną kwotę zadośćuczynienia. Udzielenie odpowiedzi twierdzącej oznaczałoby konieczność zgłoszenia żądania w rozmiarze nie odpowiadającym oczekiwanemu rozstrzygnięciu, z założeniem, że powództwo będzie oddalone w części, poniesienia wyższych opłat sądowych i kosztów zastępstwa procesowego, oraz zbędnie angażowałoby stronę przeciwną i sąd w spór w istocie nieistniejący. Sąd, wydając rozstrzygnięcie, czyniłby wówczas dochodzoną kwotę punktem wyjścia i podstawą dokonania stosunkowych obniżeń z tytułu "nieodpowiedniości" zadośćuczynienia oraz uwzględnienia zarzutu przyczynienia się poszkodowanego. Rozwiązanie takie nie tylko nie ma oparcia w normach prawa procesowego, ale i prowadziłoby do naruszenia zasady racjonalnego działania i ekonomii procesowej.

Opowiedzieć się należy za przyjęciem, że powód może objąć żądaniem zasądzenia kwotę niższą od kwoty kompensującej pełną szkodę niemajątkową, każdorazowo jednak powinien poszerzyć podstawę faktyczną powództwa o wyjaśnienie wprost lub pośrednio sposobu wyliczenia zadośćuczynienia, zgłosić twierdzenie, że przysługuje mu roszczenie o zaspokojenie szkody w wyższym zakresie oraz podać przyczyny jego ograniczenia. Muszą mieć one jednak charakter materialno-prawny (jak przyczynienie, częściowe wygaśnięcie na skutek zaspokojenia, rezygnacja z części roszczenia, zrzeczenie się roszczenia), a nie procesowy lub ekonomiczny.

Granice przedmiotu sporu wyznaczone żądaniem i takim uzasadnieniem pozwu stanowią podstawę orzekania i umożliwiają sądowi odpowiednio bądź uwzględnienie wskazanych twierdzeń i ograniczeń bądź, w wypadku uznania ich za bezpodstawne lub niedostateczne, pominięcie i dokonanie oceny zasadności powództwa przy zastosowaniu przesłanek zakreślonych art. 446 § 4 k.c. i art. 362 k.c. skutkujących "odpowiednim" obniżeniem dochodzonej kwoty.

Dopuszczalne jest również dokonywanie przez powoda w toku postępowania zmian przedmiotowych powództwa w granicach wyznaczonych przepisami prawa procesowego.

Oparcie rozstrzygnięcia sądu na tak rozumianej podstawie faktycznej powództwa nie narusza zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności oraz umożliwia podjęcie obrony przez stronę pozwaną.

Uchwała SN z dnia 11 kwietnia 2019 r., III CZP 105/18

Standard: 45053 (pełna treść orzeczenia)

Zasądzenie sumy pieniężnej, która mieści się wprawdzie w kwotowych granicach powództwa, lecz z innej podstawy faktycznej, stanowi orzekanie ponad żądanie.

Wyrok SN z dnia 7 marca 2013 r., II CSK 364/12

Standard: 68389 (pełna treść orzeczenia)