Niedopuszczalność skargi kasacyjnej w postępowaniu o ogłoszenie testamentu

Zgodnie z art. 5191 § 1 k.p.c., w sprawach z zakresu prawa spadkowego skarga kasacyjna jest co do zasady dopuszczalna, z wyjątkiem spraw wymienionych w art. 5191 § 4 pkt 3 k.p.c., wśród których nie wyszczególniono spraw o ogłoszenie testamentu. Warunkiem dopuszczalności skargi kasacyjnej we wszystkich sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym jest jednak to, żeby zaskarżone postanowienie miało charakter określony w art. 5191 § 1 k.p.c., tj. żeby było wydanym przez sąd drugiej instancji postanowieniem co do istoty sprawy lub postanowieniem w przedmiocie odrzucenia wniosku albo umorzenia postępowania, kończącym postępowanie w sprawie.

Sprawy o ogłoszenie testamentu odznaczają się z tej perspektywy specyfiką polegającą na tym, że postępowanie w przedmiocie ogłoszenia testamentu z założenia nie zmierza do wydania przez sąd orzeczenia, lecz do dokonania przez sąd innego rodzaju czynności, wywołującej wprawdzie określone skutki prawne, lecz pozbawionej jurysdykcyjnego, adjudykacyjnego, charakteru. Zewnętrznym wyrazem tej czynności jest protokół określony w art. 651 k.p.c., który nie stanowi jednak orzeczenia sądu ani nie jest jego odpowiednikiem. Sytuacja, w której postępowanie nieprocesowe nie kończy się wydaniem orzeczenia przez sąd, lecz dokonaniem innego rodzaju czynności, nie ma zresztą odosobnionego charakteru (por. np. art. 589 § 3, art. 640, 662 i 664 k.p.c.).

Akcentowaną w tym miejscu swoistość spraw o ogłoszenie testamentu dostrzega się w piśmiennictwie, podnosząc, że postępowanie to finalizuje się z chwilą dokonania czynności, a sąd nie wydaje w nim postanowienia co do istoty sprawy ani innego orzeczenia kończącego postępowanie. Konsekwentnie, jeżeli dojdzie do ogłoszenia testamentu, nie jest dopuszczalne złożenie apelacji ani innego środka zaskarżenia już z tego względu, że nie ma w tym przypadku substratu zaskarżenia.

Przeciwko dopuszczalności skargi kasacyjnej w postępowaniu o ogłoszenie testamentu przemawiają zresztą ogólniejsze argumenty związane z pomocniczym i zabezpieczającym charakterem tego postępowania względem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, w którym skarga kasacyjna jest dopuszczalna bez żadnych ograniczeń (art. 5191 § 1 in medio k.p.c.).

Zabezpieczający charakter postępowania o ogłoszenie testamentu upodobnia je do postępowania o zabezpieczenie spadku (art. 635 § 1 k.p.c.), sporządzenie spisu inwentarza (art. 637 k.p.c.) i wyjawienie przedmiotów spadkowych (art. 655 § 1 k.p.c.), w których - m.in. właśnie ze względu na zabezpieczający, prowizoryczny charakter zapadających rozstrzygnięć - skarga kasacyjna jest niedopuszczalna (art. 5191 § 4 pkt 3 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 6 grudnia 2019 r., V CSK 362/18

Standard: 45042 (pełna treść orzeczenia)