Przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu (art. 44[1] k.p.c.)

Art. 52 § 1 in fine k.p.c. nie pozwala na orzekanie przez sąd przełożony w zakresie szerszym niż wynika to z zakresu przedstawienia. Jednocześnie przedstawić sądowi przełożonemu można tylko to żądanie wyłączenia, co do którego wiadomo, że niemożliwe jest utworzenie składu, który miałby je rozpoznać – co w sytuacji takiej jak niniejsza, czyli piętrowego zgłaszania żądań wyłączenia, dotyczy tylko ostatniego z nierozpoznanych żądań. Sytuacja tego rodzaju jest oczywiście niepożądana i mogłaby skłaniać do rozważenia zastosowania innych środków procesowych, a w szczególności możliwości, jakie stwarza art. 44[1] § 1 i 2 k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 24 października 2024 r., III CO 1208/24

Standard: 83308 (pełna treść orzeczenia)

Z punktu widzenia dobra wymiaru sprawiedliwości nie byłoby właściwe, aby spór, który wystąpił między sędzią a zatrudniającym go sądem był rozstrzygany przez sąd (Sąd Rejonowy w K.), dla którego pracodawca powoda jest sądem przełożonym. Gdyby więc Sąd, do którego wpłynął pozew, wystąpił do Sądu Najwyższego na podstawie art. 44[1] § 2 k.p.c. o przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu z taką właśnie argumentacją, wniosek tego Sądu zostałby zapewne uwzględniony.

Postanowienie SN z dnia 27 lipca 2022 r., I PUO 5/22

Standard: 64569 (pełna treść orzeczenia)

Wystąpienie przez sąd właściwy o przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, wymaga umotywowania. Dotyczy to również sytuacji, gdy wystąpienie zostało zainicjowane aktywnością procesową strony postępowania. Sąd powinien wyjaśnić, jakie okoliczności - w jego ocenie - przemawiają za uznaniem, iż przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu wymaga wzgląd na przesłanki wymienione w art. 44[1] § 1 k.p.c.

Rekonstrukcja okoliczności leżących u podstaw wystąpienie sądu właściwego oraz poszukiwanie argumentów uzasadniających przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu nie należą do Sądu Najwyższego.

Wyrok SN z dnia 14 lipca 2022 r., III CO 555/22

Standard: 62658 (pełna treść orzeczenia)

W razie stwierdzenia wyłączenia sędziego będącego stroną wynikającego z mocy samej ustawy (art. 48 § 1 pkt 1-4 k.p.c.) sąd właściwy powinien, zgodnie z art. 48[1] k.p.c., wystąpić do sądu nad nim przełożonego o wyznaczenie innego sądu równorzędnego do rozpoznania tej sprawy, a sąd przełożony powinien wyznaczyć taki sąd. Nie ma zatem podstaw do zastosowania w tej sytuacji art. 44[1] k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2021 r., III CO 91/21

Standard: 57956 (pełna treść orzeczenia)

W razie stwierdzenia wyłączenia sędziego będącego uczestnikiem, wynikającego z mocy samej ustawy (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 508 § 4 k.p.c.), Sąd powinien, zgodnie z art. 48[1] k.p.c., wystąpić do sądu nad nim przełożonego o wyznaczenie innego sądu rejonowego do rozpoznania tej sprawy, a sąd przełożony powinien wyznaczyć inny równorzędny sąd. Nie ma zatem podstaw do zastosowania w tej sytuacji art. 44[1] k.p.c.

Wyrok SN z dnia 29 grudnia 2020 r., V CO 169/20

Standard: 71517 (pełna treść orzeczenia)

Artykuły 44[1] i 44[2] k.p.c. znajdują one zastosowanie nie tylko do zmiany właściwości miejscowej ogólnej, ale także przemiennej i wyłącznej, a nawet umownej, skoro ważenie dwóch wartości – rozpoznania sprawy przez sąd właściwy i zagwarantowania dobra wymiaru sprawiedliwości – rozstrzygnięte zostało przez ustawodawcę na rzecz dobra wymiaru sprawiedliwości. 

Postanowienie SN z dnia 20 października 2020 r., II CO 216/20

Standard: 71595 (pełna treść orzeczenia)

Ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469) katalog tych wyjątków poszerzono m.in. o art. 44[1] k.p.c., według którego Sąd Najwyższy może przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem występującym, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, w szczególności wzgląd na społeczne postrzeganie sądu jako organu bezstronnego.

Przepis art. 44[1] k.p.c. jest kolejnym ustawowym przypadkiem tzw. właściwości delegowanej, której źródłem jest podejmowana in concreto jednostkowa decyzja sądu. Taki charakter regulacji, w powiązaniu z funkcjami realizowanymi przez ustawowe unormowanie właściwości sądu, uzasadnia konieczność ścisłego postrzegania kluczowej w tym przypadku przesłanki dobra wymiaru sprawiedliwości.

Odmienna interpretacja prowadziłaby do ryzyka częstych jednostkowych modyfikacji właściwości sądu z błahych i niesłużących w istocie dobru wymiaru sprawiedliwości, lecz podyktowanych doraźnym interesem przyczyn, a co za tym idzie – do znaczącego osłabienia gwarancyjnych aspektów ustawowej regulacji właściwości sądu. Skutkowałoby to, wbrew intencji przepisu, zachwianiem autorytetu wymiaru sprawiedliwości, nie zaś jego utwierdzeniem. Z tych m.in. powodów przekonanie o konieczności restryktywnej wykładni klauzuli „dobra wymiaru sprawiedliwości” w kontekście właściwości sądu „z delegacji” utrwaliło się uprzednio w postępowaniu karnym na tle art. 37 k.p.k. (por. np. postanowienia SN z dnia 15 stycznia 2003 r., IV KO 60/02, z dnia 9 kwietnia 2003 r., V KO 7/03, z dnia 26 września 2011 r., II KO 65/11, z dnia 22 sierpnia 2012 r., V KO 47/12, z dnia 27 kwietnia 2017 r., IV KO 28/17, z dnia 16 stycznia 2018 r., V KO 112/17, z dnia 17 stycznia 2019 r., V KO 88/19, z dnia 29 stycznia 2019 r., IV KO 91/18, i z dnia 24 czerwca 2019 r., IV KO 65/19). Wykorzystanie dotychczasowego dorobku judykatury w tym zakresie jest celowe, mając na uwadze wyraźną funkcjonalną zbieżność między art. 44 k.p.c. a art. 37 k.p.k.

Przesłanka dobra wymiaru sprawiedliwości ma niewątpliwie ocenny charakter. Jej rdzeń sprowadza się jednak do konieczności zapewnienia rozpoznania sprawy w sposób bezstronny, w sprawiedliwym i rzetelnym postępowaniu, którego celem jest wydanie merytorycznie prawidłowego orzeczenia. Nie chodzi tylko o wewnętrzny aspekt bezstronności sądu, tj. subiektywną swobodę orzekania i związaną z nią zdolność sądu do obiektywnego rozpoznania sprawy, lecz także, na co akcent kładzie brzmienie art. 441 k.p.c., aspekt zewnętrzny, a zatem to, czy okoliczności sprawy mogą wytworzyć w opinii publicznej przekonanie o braku warunków do bezstronnego rozpoznania sprawy. Znaczenie z punktu widzenia dobra wymiaru sprawiedliwości może mieć także wzgląd na prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie, dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284) (por. np. postanowienia SN z dnia 15 czerwca 2005 r., II KO 20/05, i z dnia 7 sierpnia 2019 r., I KO 86/19).

Dyrektywy systemowe (por. art. 461 § 3, art. 508 § 2, art. 526 § 2 k.p.c.) sprzeciwiają się obejmowaniu klauzulą dobra wymiaru sprawiedliwości powodów lokujących się stricte w płaszczyźnie celowości, takich jak wygoda uczestników postępowania, kwestie techniczno-organizacyjne związane z przebiegiem procesu, ekonomia procesowa itp.

Wspomniana konieczność ścisłej wykładni art. 44[1] k.p.c. powoduje, że inicjatywę sądu w celu przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu można uznać za uzasadnioną wtedy, gdy pozostawienie sprawy w gestii sądu właściwego z ustawy jednoznacznie sprzeciwiałoby się tak rozumianemu dobru wymiaru sprawiedliwości. Powinność przedstawienia okoliczności wskazujących na taki stan rzeczy spoczywa na sądzie, który zwraca się o przekazanie sprawy na podstawie art. 44[1] k.p.c. (por. odpowiednio postanowienia SN z dnia 16 czerwca 2015 r., III KO 36/15, z dnia 10 maja 2018 r., III KO 43/18, i z dnia 27 lutego 2019 r., III KO 18/19).

Pochopne sięganie do art. 44[1] k.p.c. w sprawach będących przedmiotem debaty publicznej i środowiskowej, w których stronami są osoby znane lub pełniące funkcje publiczne, w tym sędziowie, nie służy autorytetowi wymiaru sprawiedliwości. Przeciwnie, może go osłabiać, wywołując wrażenie zwątpienia we własne kompetencje, podatności na wpływy lub dążenia do odsuwania od siebie spraw trudnych i niewygodnych z racji funkcji pełnionych przez uczestników postępowania, czy zainteresowania opinii publicznej (por. np. uchwała SN z dnia 11 września 2014 r., III CZP 66/14 i postanowienia SN z dnia 17 maja 2001, IV KO 21/01, z dnia 25 listopada 2009 r., III KO 81/09, z dnia 30 stycznia 2018 r., IV KO 131/17, oraz z dnia 22 maja 2019 r., II KO 44/19).

Zapewnieniu właściwej legitymacji orzeczenia sądu w odbiorze publicznym i stron, a tym samym budowaniu prestiżu i zaufania do wymiaru sprawiedliwości, służy natomiast sprawny tok postępowania w ustawowo właściwym sądzie, jawność orzekania w granicach przewidzianych ustawą, wnikliwa, wszechstronna ocena materiału dowodowego i właściwie zredagowane, przekonujące motywy rozstrzygnięcia.

Postanowienie SN z dnia 5 marca 2020 r., IV CO 44/20

Standard: 55609 (pełna treść orzeczenia)

Na mocy ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469 ze zm., dalej jako: „ustawa nowelizująca”) wprowadzone zostały przepisy art. 44[1] i art. 44[2] k.p.c. 

Przepisy art. 44[1] i art. 44[2] k.p.c. weszły w życie w dniu 7 listopada 2019 r. Mają jednak zastosowanie także w sprawach, w których postępowanie zostało wszczęte przed tym dniem (art. 9 ust. 2 ustawy nowelizującej).

Przepis art. 44[2] k.p.c. ma pierwszeństwo w zastosowaniu przed przepisem art. 44[1] k.p.c., tj. przepis art. 44[2] k.p.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 44[1] k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2019 r., V CO 294/19).

Postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2020 r., III CO 4/20

Standard: 44867 (pełna treść orzeczenia)

Pracodawcą prezesa sądu rejonowego nie jest ani Skarb Państwa, ani też prezes sądu wojewódzkiego, lecz sąd, w którym pełni on swoją funkcję.

W sprawie może mieć zastosowanie art. 44[1] k.p.c., zgodnie z którym Sąd Najwyższy może przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem występującym, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, w szczególności wzgląd na społeczne postrzeganie sądu jako organu bezstronnego, a o przekazanie sprawy może wystąpić sąd właściwy. Z punktu widzenia tak rozumianego dobra wymiaru sprawiedliwości nie byłoby bowiem właściwe, aby spór, który wystąpił między sędzią a zatrudniającym go sądem był rozstrzygany przez sąd (Sąd Rejonowy w K.), dla którego pracodawca powoda jest sądem przełożonym. Gdyby więc Sąd, do którego wpłynął pozew, wystąpił do Sądu Najwyższego na podstawie art. 44[1] § 2 k.p.c. o przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu z taką właśnie argumentacją, wniosek tego Sądu zostałby zapewne uwzględniony. 

Wyrok SN z dnia 19 września 1996 r., I PRN 101/95

Standard: 64568 (pełna treść orzeczenia)