Przedawnienie karalności i jego przedłużenie w świetle zasady lex retro non agit

Termin przedawnienia należy ustalać w oparciu o sankcję karną obowiązującą w czasie popełnienia przestępstwa (zob. postanowienie SN z dnia 22 marca 2016 r., V KK 345/15)

Wyrok SN z dnia 3 września 2024 r., I KK 216/24

Standard: 86147 (pełna treść orzeczenia)

W doktrynie prawa karnego i w orzecznictwie sądowym dopuszcza się możliwość stosowania nowych regulacji dotyczących przedawnienia do czynów popełnionych przed ich wprowadzeniem, pod dwoma warunkami:

1) termin przedawnienia karalności jeszcze nie upłynął i

2) ustawodawca wyraźnie wyłączył zastosowanie reguły lex severior retro non agit. Zabieg taki jest możliwy na jeden ze wskazanych poniżej sposobów:

1. posłużenie się przez ustawodawcę klauzulą nakazującą stosowanie nowego uregulowania do czynów popełnionych przed datą wejścia w życie określonego przepisu, bez odwołania się do reguły lex mitior retro agit;

2. użycie w ustawie klauzuli wprost wyłączającej art. 4 § 1 k.k. albo jego odpowiednika;

3. określenie zakresu temporalnego przepisu prawa karnego, z którego wynika, że ma on retroaktywne zastosowanie.

Dotychczasowa praktyka legislacyjna ustawodawcy wskazuje na to, że najczęściej wykorzystywaną metodą jest ta wskazana powyżej w pkt 1. W znacznej części ustaw nowelizujących obecny Kodeks karny, jeżeli przedmiotem nowelizacji były przepisy o przedawnieniu, ustawodawca wykorzystywał klauzulę wyłącznego stosowania ustawy nowej (która prowadziła do retroaktywnego zastosowania przepisów surowszych dla sprawcy czynu zabronionego). Klauzuli tej towarzyszyło zarazem gwarancyjne zastrzeżenie wyłączające jej zastosowanie, jeżeli termin przedawnienia już upłynął (art. 15 § 1 p.w.k.k. i jego odpowiedniki w ustawach nowelizujących).

Ten sam efekt ustawodawca osiągał także poprzez, choć dużo rzadsze, wykorzystywanie klauzuli wyłączającej wprost kodeksowe przepisy intertemporalne (art. 108 § 2 zd. drugie k.k. z 1969 r., art. 9 § 1 zd. drugie p.w.k.k.).

Najrzadziej stosowana jest metoda wskazana w pkt. 3, najpewniej dlatego, że może powodować wątpliwości co do retroaktywnego albo chociażby tylko retrospektywnego stosowania nowego przepisu karnego (art. 44 Konstytucji). Nie zmienia to jednak faktu, że ten sposób określenia retroakcji jest także możliwy i nie wiąże się przy tym z koniecznością korzystania z którejś z dwóch poprzednio wskazanych formuł. Z przepisu prawa karnego ma jednak jednoznacznie wynikać możliwość (konieczność) jego retroaktywnego zastosowania. Może to być także osiągnięte poprzez nadanie wprost w ustawie całemu aktowi albo jego poszczególnym przepisom wstecznej mocy obowiązującej (por. art. 5 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, Dz. U. z 2019 r., poz. 1461).

Możliwość przewidziana w Konstytucji dowodzi, że istotnym dla ustalenia retroaktywnego (retrospektywnego) stosowania określonego przepisu jest nie to, czy prawodawca użył jakiejś szczególnej formuły językowej (której brak oznaczałby tylko prospektywne działanie nowego uregulowania), ale to czy z nowego prawa wynika w sposób niebudzący wątpliwości możliwość jego retroaktywnego zastosowania.

Uchwała SN z dnia 14 września 2022 r., I KZP 9/22

Standard: 63132 (pełna treść orzeczenia)