Powództwo prokuratora o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania (art. 78 k.r.o.) Prokurator w procesie cywilnym (art. 7 i art.. 55 – 60 k.p.c.)
Powództwo prokuratora, wytoczone w sprawie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa dokonanego po urodzeniu się dziecka poczętego w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji z zastosowaniem komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy, może być oddalone przez sąd jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Legitymacja prokuratora w sprawach o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa wynika z art. 86 k.r.o., zgodnie z którym prokurator może wytoczyć takie powództwo, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. W piśmiennictwie przeważa pogląd, że ocena, czy w konkretnym wypadku wytoczenie takiego powództwa jest uzasadnione, należy do prokuratora. Nie można zatem oddalić powództwa prokuratora z takim tylko uzasadnieniem, że wymaga tego dobro dziecka.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2019 r., V CSK 471/18 przyjął, że wykładnia art. 86 k.r.o. w konfrontacji z art. 7 k.p.c. prowadzi do wniosku, iż ocena występowania przytoczonych w nim materialnoprawnych przesłanek powództwa o ustalenie pochodzenia dziecka nie jest pozostawiona swobodnej ocenie prokuratora w tym znaczeniu, że ich wykazanie przez prokuratora podlega w pierwszej kolejności ocenie i weryfikacji przez sąd w okolicznościach każdego indywidualnie rozpatrywanego przypadku.
Ustawodawca nie powtórzył w tym przepisie zawartego w art. 7 k.p.c. sformułowania "jeżeli według jego oceny", ponadto w art. 22 i 127 k.r.o. nie zamieścił dodatkowych przesłanek w postaci dobra dziecka lub ochrony interesu społecznego. Świadczy to o celowym zróżnicowaniu (zawężeniu) przez ustawodawcę zakresu uprawnienia prokuratora do kwestionowania pochodzenia dziecka (por. też art. 61[16] k.r.o.) oraz wyrażeniu potrzeby istnienia sądowej kontroli celowości wytoczenia przez prokuratora powództwa o ustalenie pochodzenia dziecka, przede wszystkim w kontekście podstawowej zasady prawa rodzinnego, jaką jest zasada ochrony dobra dziecka.
Nie negując tego poglądu, należy podkreślić, że ewentualną podstawę oddalenia powództwa prokuratora ze względu na brak przesłanki dobra dziecka może stanowić nie art. 86 k.r.o., ale art. 5 k.c.
Dobro dziecka powinno być zatem jedną z podstawowych okoliczności branych pod uwagę przy ocenie, czy wytoczenie przez prokuratora powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Istotna jest tu w szczególności więź łącząca z dzieckiem mężczyznę, który dokonał uznania ojcostwa. Istnieją ponadto inne okoliczności, które powinny być wzięte pod uwagę z punktu widzenia zastosowania art. 5 k.c.
Po pierwsze, należy uwzględnić zakaz wytoczenia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa prekonceptualnego (art. 81[1] k.r.o.). Jak już wyżej wyjaśniono, zakaz ten odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy uznanie zostało dokonane przed poczęciem dziecka w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreakcji z zastosowaniem komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy (art. 75[1] k.r.o.). Jednakże trzeba uwzględnić okoliczność, że - jak w niniejszej sprawie - zdarzają się też przypadki uznania ojcostwa wobec dziecka już poczętego albo urodzonego.
Po drugie, należy wziąć pod uwagę okoliczność, że ewentualne uwzględnienie powództwa sprawiłoby, że nie będzie już możliwe ustalenie ojcostwa. Tymczasem oczywiście nienormalna jest sytuacja, gdy dziecko, również poczęte w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreakcji z zastosowaniem komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy, ma tylko matkę.
Po trzecie, ewentualnie negatywnej oceny w zakresie zastosowania art. 5 k.c. nie powinna uzasadniać okoliczność, że mężczyzna, który dokonał uznania, jest transseksualistą typu kobieta/mężczyzna. Taki mężczyzna z natury rzeczy nie może być ojcem biologicznym dziecka. Jednakże w takim samym stopniu dotyczy to np. mężczyzny uznającego, który jest dotknięty niemocą płciową (impotentia coeundi albo impotentia generandi).
Uchwała SN z dnia 27 lutego 2020 r., III CZP 56/19
Standard: 44837 (pełna treść orzeczenia)