Odpowiedzialność deliktowa za cudze czyny niedozwolone (geneza)

Regulacje zasad odpowiedzialności deliktowej za cudze czyny niedozwolone (zwanej także odpowiedzialnością quasi-deliktową) znane były już w prawie rzymskim. W Instytucjach Justyniana przewidziano skargę pretorską przeciwko właścicielowi okrętu, oberży lub stajni o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez służbę lub osoby stale tam zamieszkujące, niezależnie od tego czy właściciel ponosił winę. Odpowiedzialność zwierzchników była uzasadniana winą w wyborze osób, którymi właściciele tych obiektów posługiwali się. Ponadto, obok odpowiedzialności deliktowej zwierzchników (familijnych) za czyny niedozwolone osób podległych ich władzy (alieni iuris), popełnione za ich wiedzą lub na ich polecenie, zwierzchnicy ponosili szczególną odpowiedzialność za delikty popełniane przez osoby alieni iuris poza ich wiedzą i poleceniem. Ten ostatni rodzaj odpowiedzialności zwany był odpowiedzialnością noksalną, ponieważ pozwany w procesie o odszkodowanie zwierzchnik mógł zapłacić poszkodowanemu odszkodowanie, albo mu wydać sprawcę.

Przed wejściem w życie kodeksu zobowiązań z 1933 r. obowiązywało w Polsce ustawodawstwo obce (tzw. prawo dzielnicowe), które zawierało przepisy określające odpowiedzialność zwierzchnika za szkody deliktowe wyrządzone przez osoby, którym powierzono wykonanie czynności na rachunek powierzającego. Według kodeksu cywilnego austriackiego (ABGB) odpowiedzialność ponosił każdy, kto posługiwał się osobą niezdolną lub świadomie niebezpieczną do załatwienia swoich spraw, za szkodę, którą wyrządziła w tym charakterze osobie trzeciej; natomiast nie odpowiadał powierzający czynność, jeśli czynność nie pozostawała w żadnym związku z powinnością służbową (§ 1315). Z kolei kodeks cywilny niemiecki (BGB) w § 831 stanowił, iż „kto ustanawia drugiego do jakiej roboty, obowiązany jest do wynagrodzenia szkody, jaką drugi przy wykonywaniu tej roboty bezprawnie wyrządził osobie trzeciej, chyba że dołożył wymaganej staranności w wyborze ustanowionej osoby albo w kierownictwie wykonania roboty”.

W Kodeksie Napoleona uregulowano odpowiedzialność zwierzchników za szkody wyrządzone przez podwładnych „w powinnościach, do jakich ich użyli” (art. 1384). Powołane przepisy nadal obowiązują w państwach, w których zostały uchwalone, aczkolwiek na przykład w prawie niemieckim kościelne osoby prawne mają status korporacji publicznoprawnych. Trybunał Federalny w wyroku z dnia 17 grudnia 1956 r., III ZR 89/55, za podstawę prawną odpowiedzialności kościelnej osoby prawnej za szkodę wyrządzoną przez duchownego osobie trzeciej, w związku z wykonywaniem powierzonych mu czynności, przyjął art. 34 w zw. z art. 140 Ustawy Zasadniczej z dnia 23 maja 1949 r. i art. 137 pkt 5 Konstytucji Niemieckiej z dnia 11 sierpnia 1919 r.; art. 34 Ustawy Zasadniczej statuuje odpowiedzialność korporacji za szkody wyrządzone przez jej urzędnika osobie trzeciej w związku ze sprawowaniem powierzonych mu obowiązków służbowych. 

Kodeks zobowiązań z 1933 r. przewidywał w art. 144 odpowiedzialność powierzającego innej osobie czynność za szkodę wyrządzoną przez tę osobę przy wykonywaniu powierzonej czynności, chyba że powierzający nie ponosił winy w wyborze, a w art. 145 normował odpowiedzialność powierzającego wykonanie czynności swemu podwładnemu, za szkodę wyrządzoną przez podwładnego z jego winy przy wykonywaniu powierzonej czynności.

Wyrok SN z dnia 31 marca 2020 r., II CSK 124/19 

Standard: 44715 (pełna treść orzeczenia)