Regres między ubezpieczycielami w razie ubezpieczenia podwójnego przy ubezpieczeniu OC posiadacza pojazdu

Do regresu między ubezpieczycielami w przypadku tzw. ubezpieczenia podwójnego przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego stosuje się w drodze analogii przepis art. 824[1] § 2 k.c.

W uzasadnieniu projektu nowelizacji w zakresie dotyczącym art. 824[1] § 2 k.c. wprost wskazywano, iż przepis ten zawiera unormowanie bardzo niekorzystne dla ubezpieczonego w sytuacji podwójnego (wielokrotnego) ubezpieczenia na sumy, które łącznie przewyższają ubezpieczeniową wartość przedmiotu, bowiem odpowiedzialność każdego ubezpieczyciela ulega stosunkowej redukcji. W rezultacie, – jeżeli jeden z ubezpieczycieli okaże się niewypłacalny albo odmówi wypłaty odszkodowania – ubezpieczający (ubezpieczony) nie uzyska pełnej ochrony, mimo, że wywiązał się w całości z obowiązku płacenia składek z obu (lub większej ilości) umów. Zmiana przepisu miała w zamierzeniu prowadzić do polepszenia sytuacji ubezpieczającego (ubezpieczonego), przy pełnym respektowaniu zasady, że odszkodowanie nie może być wyższe od poniesionej szkody (art. 824[1] § 1 k.c.), uprawniony może żądać jego zapłaty (w całości lub w częściach) od jednego lub obu (względnie od większej liczby) ubezpieczycieli, natomiast zasada stosunkowego podziału odpowiedzialności między ubezpieczycielami dotyczy tylko ich wzajemnych rozliczeń (Druk sejmowy nr 353 z dnia 16 lutego 2006 r. i nr 353 – A z dnia 31 maja 2006 r., Sejm V Kadencji).

Powyższy stan rzeczy wskazuje, iż brak regulacji analizowanej materii, nie stanowi świadomej decyzji ustawodawcy, by wyłączyć kategorię ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej spod działania art. 824[1] § 2 k.c., a przemawia za istnieniem luki w prawie.

Art. 824[1] § 2 k.c. nie może zostać zastosowany wprost do rozliczeń między ubezpieczycielami odpowiedzialności cywilnej, skoro operuje on pojęciem wartości przedmiotu ubezpieczenia, która nie występuje w tej kategorii ubezpieczeń i nie ma w nich swojego odpowiednika zbliżonego znaczeniowo.

Istnieją jednak silne argumenty przemawiające za przyjęciem, że do regresu między ubezpieczycielami w przypadku tzw. ubezpieczenia podwójnego przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego stosuje się odpowiednio (w drodze analogii) przepis art. 824[1] § 2 k.c.

Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej są bliskie ubezpieczeniom mienia, ponieważ razem tworzą kategorię ubezpieczeń majątkowych, a art. 824[1] § 2 k.c. znajduje się wśród przepisów dotyczących takich właśnie ubezpieczeń. Nie ma również wątpliwości, że wszelkie ubezpieczenia obowiązkowe w rozumieniu u.o.u.o. są ubezpieczeniami majątkowymi (art. 821 k.c., art. 3 ust. 1, art. 4 i art. 11 u.o.u.o.). Okoliczność, iż w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej brak kategorii wartości ubezpieczeniowej, do której odwołuje się art. 824[1] § 2 k.c. nie jest istotną przeszkodą do jego analogicznego zastosowania. Wartość ubezpieczeniowa i suma ubezpieczeniowa (suma gwarancyjna), pełnią tą samą funkcję, jaką jest ich wykorzystanie przy mechanizmie ustalania należnego świadczenia. Świadczenie ubezpieczeniowe nie może, bowiem wykraczać z jednej strony, poza wysokość szkody, a, z drugiej strony, powyżej sumy ubezpieczeniowej oraz wartości ubezpieczeniowej. W konsekwencji, suma ubezpieczeniowa (suma gwarancyjna) na gruncie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej, pełni tę samą funkcję, co w przypadku innych ubezpieczeń wartość ubezpieczeniowa, skoro służy do wyznaczenia limitu zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela (art. 824 § 1 k.c. i art. 7 i 13 ust. 2 u.o.u.o.).

Nie sposób również nie dostrzec, iż analizowany przepis posługuje się kategorią wartości ubezpieczeniowej, z uwagi na to, że ocena relacji między wysokością wartości ubezpieczeniowej, a sumą sum ubezpieczeniowych pozwala ab initio na stwierdzenie, czy doszło do podwójnego ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej identyczny rezultat, co do oceny istnienia podwójnego ubezpieczenia, można uzyskać uwzględniając relację między wysokością wyrządzonej szkody, a łączną wysokością sum gwarancyjnych, będących na gruncie odpowiedzialności cywilnej odpowiednikiem sumy ubezpieczenia, występującej w innych rodzajach ubezpieczeń majątkowych. Różnica w istocie polega na tym, iż w przypadku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej możliwość stwierdzenia podwójnego ubezpieczenia jest możliwa ex post (po wyrządzeniu szkody objętej ochroną ubezpieczeniową), a nie ab initio, co jest możliwe przy innych ubezpieczeniach majątkowych posługujących się kategorią wartości ubezpieczeniowej. Skoro na etapie rozliczeń między ubezpieczycielami odpowiedzialności cywilnej, wysokość szkody jest już znana, a zakres odpowiedzialności ubezpieczycieli, jest każdorazowo limitowany instytucją sumy gwarancyjnej, nie ma istotnych przeszkód do zastosowania do roszczeń regresowych art. 824[1] § 2 k.c. Nieprzekonująca jest, zatem teza jakoby w przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nie było możliwe wskazanie ekwiwalentu wartości ubezpieczeniowej, a jej brak uniemożliwiał wskazanie ad casum, że doszło do podwójnego ubezpieczenia.

W konsekwencji brzmienie art. 824[1] § 2 zdanie drugie k.c. pozwala na analogiczne zastosowanie go do ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej, ponieważ zakres odpowiedzialności każdego z ubezpieczycieli określa się, nie przez wartość ubezpieczeniową, lecz przewidziane w umowach ubezpieczenia sumy ubezpieczeniowe (gwarancyjne).

Uchwała SN z dnia 13 maja 2016 r., III CZP 11/16

Standard: 44478 (pełna treść orzeczenia)

Do regresu między ubezpieczycielami w przypadku tzw. ubezpieczenia podwójnego przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego stosuje się w drodze analogii przepis art. 824[1] § 2 k.c.

Uchwała SN z dnia 13 maja 2016 r., III CZP 16/16

Standard: 44479 (pełna treść orzeczenia)