Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych (art. 44[1] § 2 k.c.)

Zgodnie z treścią art. 44[1] § 1 k.c., własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. W ten sposób zerwane zostały więzi pomiędzy mieniem państwowym przysługującym Skarbowi Państwa oraz państwowym osobom prawnym.

Ze względu na pierwotne wyposażenie państwowych osób prawnych a także przedsiębiorstw państwowych w mienie stanowiące majątek państwowy, zostały wprowadzone szczególne regulacje utrzymujące wpływ Skarbu Państwa lub organów założycielskich przedsiębiorstw państwowych na gospodarowanie tym majątkiem. Do nich należą postanowienia ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r., jak również postanowienia ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., Nr 112, poz. 981 ze zm. dalej jako ustawa o przedsiębiorstwach państwowych).

W sytuacji, kiedy Skarb Państwa nie dysponuje żadnym prawem rzeczowym do majątku państwowych osób prawnych, a doszło do rozporządzenia przez państwowe osoby prawne składnikami aktywów trwałych bez zgody Ministra Skarbu Państwa, jedynym środkiem realizacji interesu Skarbu Państwa jest powództwo o stwierdzenie nieważności tej czynności oparte na treści art. 189 k.p.c.

Podobnie, w związku ze zbyciem przez przedsiębiorstwo państwowe udziałów w spółce, dokonane z naruszeniem art. 46a ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że organ założycielski posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności tej czynności prawnej (zob. wyrok SN z dnia 11 października 2007 r., II CSK 312/07 a także wyrok z dnia 21 listopada 2007 r., II CSK 311/07).

Wyrok SN z dnia 16 lutego 2011 r., I CSK 305/10

Standard: 44763 (pełna treść orzeczenia)

Stosownie do art. 44[1] § 2 k.c., uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój. Ten ogólny przepis statuuje więc zasadę utrzymania przez Skarb Państwa nadzoru nad działalnością majątkową samodzielnych podmiotów prawa, będących państwowymi osobami prawnymi. Przewiduje jednocześnie, że szczegółowe rozwiązania dotyczące zakresu i sposobu wykonywania tego nadzoru zostaną określone w przepisach szczególnych. Takimi przepisami, jeśli chodzi o przedsiębiorstwa państwowe, są – regulujące ich ustrój – przepisy ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych. Jednym z przewidzianych w tej ustawie uprawnień nadzorczych Skarbu Państwa jest uprawnienie z art. 46a ust. 1 do wyrażania zgody na dokonanie niektórych czynności prawnych. Dotyczy ono wniesienia majątku do spółki lub fundacji, dokonania darowizny oraz nieodpłatnego oddania do używania innym podmiotom na podstawie umów prawa cywilnego. Aby umożliwić Skarbowi Państwa realizację tego uprawnienia nadzorczego, przepis nakłada na przedsiębiorstwo obowiązek zgłaszania organowi założycielskiemu zamiaru dokonania każdej wymienionej czynności.

Stosownie do treści art. 46a ust. 1a, przepis ust. 1 stosuje się w wypadku zamiaru dokonania czynności prawnej polegającej na sprzedaży przez przedsiębiorstwo akcji lub udziałów, z wyjątkiem spółek dopuszczonych do publicznego obrotu. Zgodnie z art. 46b, czynności prawne, o których mowa w art. 46a ust. 1, dokonane pomimo niewyrażenia zgody przez organ założycielski, są nieważne. Przedstawiony do rozstrzygnięcia problem prawny bierze się stąd, że przepis art. 46b nie wspomina o następstwach prawnych sprzedaży akcji lub udziałów, bez uprzedzania o tym organu założycielskiego i bez uzyskania jego zgody na taką transakcję.

Należy uznać, że skoro przepis szczególny żadnej sankcji w takiej sytuacji nie przewiduje, znajdzie zastosowanie norma ogólna art. 63 k.c., regulująca kwestię wyrażania zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej oraz skutków braku takiej zgody. 

Uchwała SN z dnia 26 marca 2002 r., III CZP 15/02

Standard: 44381 (pełna treść orzeczenia)