Zatarcie skazania - istota, skutki

W doktrynie prawa karnego i konstytucyjnego „nie wypowiadano wszakże poglądu, aby zatarcie skazania dawało podstawę do twierdzenia, iż skazanie to nie wywołało w porządku prawnym żadnych skutków prawnych, a więc, ujmując rzecz z innej strony, by zatarcie skazania oznaczało anulowanie treści wyroku, tj. wyeliminowanie z mocą wsteczną (ex tunc) z porządku prawnego, jako w ogóle niewydanego i nieistniejącego, prawomocnego skazania oraz jego skutków, a więc np. by oznaczało przywrócenie urzędu, orderu lub odznaczeń (por. Blanka Stefańska: Skutki zatarcia skazania, Prok. i Pr. 2007, z. 10, s. 55 – 57 i cyt. tam piśmiennictwo). Na niemożność przypisywania zatarciu skazania takich właśnie konsekwencji zwrócił uwagę Stanisław Śliwiński, podkreślając, że przywilej ten działa na przyszłość i pozwala traktować skazanego tak, jak gdyby nigdy nie był karany, ale nie należy wysnuwać wniosku, iż skazanie jest niebyłe z mocą wsteczną (podkreślenia SN – obecnie) (S. Śliwiński: Polskie prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 1946, s. 561).

Także w doktrynie i piśmiennictwie wskazuje się, że prawomocne skazanie powoduje pojawienie się określonych skutków skazania (utrata lub ograniczenie pewnych praw), a zatarcie skazania skutki te jedynie likwiduje (zaciera), co oznacza, że są one od tej chwili unicestwione, tj. przestają działać wobec skazanego, a więc jest on zwolniony od ich ponoszenia (Jan Waszczyński: Prawne skutki skazania, PiP 1969, z. 11, s. 809 – 810; Jerzy Bafia, Kryspin Mioduski, Mieczysław Siewierski: Kodeks karny. Komentarz, t. 1, 1987, s. 348; B. Stefańska, op. cit., s. 54).

Konstrukcja językowa przepisu art. 106 k.k. wyraźnie daje podstawy do takiego wnioskowania. Skazanie jest bowiem uważane za niebyłe, a więc „takie które się nie zdarzyło, nie istniało” (Władysław Doroszewski red.: Słownik języka polskiego, t. V, Warszawa 1963, s. 20; Mieczysław Szymczak red.: Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1979, s. 323; Elżbieta Sobol red.: Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1997, s. 492), ale dopiero z chwilą jego zatarcia. Zatem dopiero od tego momentu (ściślej, z określonym dniem) funkcjonuje prawna fikcja, że skazanie to nie istniało, i od tego momentu nie może wywoływać dla tej osoby żadnych negatywnych skutków prawnych; a contrario, wcześniej skazanie to istniało i wywoływało wobec skazanego określone, wynikające z treści wyroku, skutki prawne, np. konieczność odbycia kary pozbawienia wolności, uiszczenie grzywny, czy też poddanie się rygorom środków karnych.

Z treści przepisu 106 k.k. nie sposób wyinterpretować normy prawnej, która pozwalałaby na stwierdzenie, że przywrócenie stanu niekaralności jest efektem „uchylenia” skazania i wywołanych nim skutków, a więc przywrócenia – w odniesieniu do skazanego – stanu sprzed skazania. Do takiego stanu prowadziłoby niewątpliwie uchylenie takiego skazania w trybie kasacji (art. 529 k.p.k.) lub wznowienia postępowania (art. 545 § 1 k.p.k. w zw. z art. 529 k.p.k.) i umorzenie postępowania lub uniewinnienie skazanego, przy braku podstaw do stosowania środków zabezpieczających (art. 99 k.k.). Wówczas nastąpiłoby anulowanie konsekwencji wynikających ze skazania, a więc uchylenie ex tunc orzeczonej kary i środków karnych oraz przywrócenie stanu prawnego sprzed skazania”.

Wyrok SN z dnia 22 lutego 2024 r., V KK 476/23

Standard: 75690 (pełna treść orzeczenia)

Zatarcie skazania nie oznacza wyeliminowania tego faktu jako pewnej historycznej zaszłości, a w rezultacie nie może stanowić przeszkody dla oceny istnienia negatywnej przesłanki procesu, określonej w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.

Zatarcia skazania nie może stanowić przeszkody do ustalenia istnienia pewnych faktów procesowych, doniosłych dla kwestii aktualnie rozważanej odpowiedzialności karnej.

Wyrok SN z dnia 16 czerwca 2021 r., I KK 39/19

Standard: 66152 (pełna treść orzeczenia)