Roszczenie o zwrot Funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy (art. 8 ust. 3 u.z.f.ś.s.)

Związek zawodowy nie ma roszczenia o unieważnienie przez sąd powszechny decyzji zarządu spółki (pracodawcy) w sprawie ustalenia regulaminu zakładowych świadczeń socjalnych – art. 30 ust. 5 (w brzmieniu przed 1 stycznia 2019 r.) ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz art. 1 i 476 § 1 k.p.c.

W świetle art. 8 ust. 3 ustawy o zfśs, roszczenia związku zawodowego są limitowane przez prawodawcę. Zgodnie z nim związkom zawodowym przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot Funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na Fundusz.

Związek zawodowy nie ma uprawnienia do żądania uchylenia decyzji pracodawcy w sprawie ustalenia regulaminu wynagradzania na podstawie ustawy o zfśs ani na podstawie ustawy o zw. zaw. Regulacja z art. 8 ust. 3 ustawy z zfśs jest zamknięta i potwierdza limitowany (jeśli nie wyjątkowy) charakter roszczeń na gruncie tej ustawy, tym bardziej, że występuje bezpośrednio po regulacji z art. 8 ust. 2 ustawy o zfśs, stwierdzającej, iż zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowych z funduszu świadczeń socjalnych oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo 30 ust. 6 ustawy o zw. zaw. Taka bliskość regulacji w jedynym artykule (art. 8 ust. 2 i 3) a zrazem odrębność przedmiotów tych regulacji potwierdza ograniczoną liczbę roszczeń, czyli brak roszczenia innego niż określone w art. 8 ust. 3 ustawy o zfśs.

Prawodawca nie przyznaje związkom zawodowym roszczenia o stwierdzenie nieważności decyzji pracodawcy w sprawie ustalenia regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Na tle art. 30 ust. 5 ustawy o zw. zawodowych, związek zawodowy nie może domagać się stwierdzenia nieważności decyzji pracodawcy w sprawie ustaleniu regulaminu zfśs. Nie wyklucza to indywidualnego roszczenia ze strony uprawnionego o świadczenie z funduszu socjalnego i wówczas oceny ważności regulaminu zfśs w takiej sprawie.

Odróżnić należy uprawnienia związków zawodowych jako podmiotów zbiorowego prawa pracy od indywidualnych roszczeń pracowników, gdyż wówczas znaczenie ma treść stosunku pracy, kształtowana również regulaminem, który jest źródłem prawa pracy (art. 9 k.p.). Wówczas sprawa po spełnieniu przesłanek jest sprawą z zakresu prawa pracy z art. 1 i art. 476 § 1 k.p.c., którą rozpoznaje sąd powszechny. 

Prócz spraw na podstawie ustawy o zfśs występują też sprawy – przykładowo - wynikające z decyzji ZUS, który stwierdza obowiązek składkowy, uznając, że wypłacane świadczenia nie są objęte zfśs. Sąd może wówczas ocenić ważność regulaminu zfśs, jednak czyni to w danej sprawie. Nie oznacza to więc stwierdzenia nieważności regulamin zfśs ex lege (por. choćby wyroki SN z 23 października 2008 r., II PK 74/08, z 19 stycznia 2012 r., I PK 83/11, z 15 stycznia 2020 r., III PK 206/18 a także z 7 czerwca 2017 r., I PK 212/16). 

Generalnie samo zakwestionowanie źródła prawa jako regulacji o normatywnym charakterze (art. 9 k.p.) nie jest dopuszczalne i może prowadzić do odrzucenia pozwu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 23 maja 2001 r., III ZP 17/00 oraz wyroki z 6 grudnia 2001 r., I PKN 355/00 i z 31 stycznia 2017 r., I PK 311/15).

Powództwo o stwierdzenie nieważności decyzji pracodawcy w sprawie ustalenia regulaminu zfśs nie jest przewidziane w ustawie (ex lege). Odmienna ocena może wystąpić i wiązać w indywidulanej sprawie z zakresu prawa pracy (art. 1 k.p.c.).

Art. 30 ust. 5 o zfśs nie jest przepisem prawa materialnego. 

Wyrok SN z dnia 10 marca 2021 r., II PSKP 16/21

Standard: 59636 (pełna treść orzeczenia)

Nie każde naruszenie przepisów ustawy przesądza o obowiązku zwrotu całości wydatkowanych środków z funduszu świadczeń socjalnych. Wobec powyższego konieczne jest ustalenie stopnia (ciężkości) naruszenia przepisów ustawy.

Przepis art. 8 ust. 3 ustawy stanowi bowiem jedynie o zwrocie środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy. Nie można wobec powyższego przyjąć, że celem tego przepisu jest sankcjonowanie wszelkich niezgodnych z przepisami zachowań pracodawcy, co mogłoby prowadzić nie tylko do rekompensaty strat, ale i do nieuzasadnionego przysporzenia funduszowi środków (por. wyrok SN z dnia 11 maja 2010 r., II PK 234/09). Oznacza to konieczność miarkowania wysokości środków zwracanych funduszowi

Wyrok SN z dnia 7 maja 2013 r., I PK 296/12

Standard: 44182 (pełna treść orzeczenia)