Prewencyjno-terapeutyczny, a nie "represyjny" cel stosowanych w ustawie środków
Środki stosowane wobec osoby stwarzającej zagrożenie (art. 3 u.p.w.o.z.p.)
Popełnienie w przeszłości przestępstwa jest jedynie jedną z kilku przesłanek decydujących o umieszczeniu w Ośrodku osoby stwarzającej zagrożenie. Jest to środek prewencyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed osobą stwarzającą zagrożenie i służący jednocześnie zindywidualizowanej terapii takiej osoby, a rodzaj i charakter popełnionego uprzednio przestępstwa nie jest decydujący dla zastosowania tego środka izolacyjnego. Jest jedynie jedną z przesłanek jego zastosowania oraz podstawą oceny, czy istnieje zagrożenie ponownego popełnienia poważnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej innych osób. Jest przesłanką konieczną, podobnie jak występowanie zaburzeń psychicznych, ale nie wystarczającą, konieczne jest bowiem ponadto stwierdzenie, że istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo popełnienia w przyszłości poważnego, niebezpiecznego dla innych przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej. Nie można wykluczyć, że zajdzie potrzeba zastosowania takiego środka w stosunku do osoby odbywającej karę pozbawienia wolności za przestępstwa spełniające znamiona czynu przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej, jednak nie spełniające kryterium najcięższych przestępstw tego rodzaju. Będzie tak wówczas, gdy stwierdzone u sprawcy w czasie odbywania kary w systemie terapeutycznym zaburzenia psychiczne mają taki charakter lub nasilenie, że zachodzi bardzo wysokie prawdopodobieństwo popełnienia w przyszłości podobnego przestępstwa. Nie chodzi bowiem o dodatkowe ukaranie sprawcy za już popełnione i osądzone przestępstwa lecz o ochronę społeczeństwa przed realną możliwością popełnienia w przyszłości poważnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej.
Postanowienie SN z dnia 23 marca 2017 r., V CSK 477/16
Standard: 44105 (pełna treść orzeczenia)
Umieszczenie w Ośrodku, stanowi - w polskim systemie prawnym - formę pozbawienia wolności osobistej, łączącą w sobie elementy przymusowej detencji psychiatrycznej (porównywalną z rozwiązaniem prawnym zawartym w art. 23 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego; t.j. Dz.U.2016.546 ze zm.; dalej: uozp) oraz kilku środków zabezpieczających przewidywanych w kk, określanych w nauce prawa jako postpenalne środki zabezpieczające
Umieszczenie w Ośrodku albo poddanie nadzorowi prewencyjnemu ma charakter hybrydalny. Umieszczenie to jest końcowym efektem badania osoby, której zachowania w trakcie wykonywania długoterminowej kary pozbawienia wolności doprowadziły dyrektora zakładu karnego do wniosku, że w interesie publicznym jest prowadzenie wobec niej, po zwolnieniu z zakładu karnego, wyspecjalizowanych działań terapeutycznych w okresie limitowanego czasowo przymusowego pobytu w Ośrodku Przesłanką umieszczenia w ośrodku nie jest czyn (czyny) za które skazany odbył karę długoterminowego pozbawienia wolności.
Podstawową przesłanką umieszczenia w ośrodku jest stwierdzone w czasie odbywania tej kary głębokie, wielokierunkowo uwarunkowane, zaburzenie osobowości, sprawiające, że człowiek taki stwarza na wolności realne zagrożenie dopuszczenia się czynu zabronionego z użyciem przemocy lub jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej wobec innych ludzi. Co nie mniej tu istotne, nie każdy opuszczający zakład karny ze zdiagnozowanym zaburzeniem osobowości niebezpiecznym dla społeczeństwa (np. zaburzeniem preferencji seksualnych, jakim jest pedofilia) będzie objęty kwestionowaną ustawą. Adresatami upwozp są sprawcy z zaburzeniami osobowości, skazani za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 10 lat.
Stąd nie sposób kwestionować, że zarówno terapeutyczny, jak i prewencyjny charakter izolacji orzekanej na podstawie art. 19 ust. 3 upwozp jest jedynie pośrednio powiązany z przeszłością osoby stwarzającej zagrożenie, a ściślej z uprzednim popełnieniem przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu lub wolności seksualnej, zagrożonym karą pozbawienia wolności powyżej 10 lat.
Pierwotną przesłanką zastosowania środka prewencyjnego w postaci umieszczenia w Ośrodku musi być uprzednie stwierdzenie przez sąd cywilny, w oparciu o grupę wskazanych przesłanek, bardzo wysokiego prawdopodobieństwa popełnienia przez stwarzającego zagrożenie popełnienia raz kolejny czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 upwozp.
Biorąc pod uwagę wszystkie przesłanki umieszczenia w Ośrodku, Trybunał stwierdza, że postpenalna izolacja przewidywana przez art. 19 ust. 3 upwozp nie jest środkiem karnym, choć jest dotkliwą formą pozbawienia wolności. W żadnym wypadku nie jest ponownym skazaniem za przestępstwo popełnione w przeszłości. Ponadto, w przeciwieństwie do izolacyjno-leczniczych środków zabezpieczających normowanych przepisami kk, umieszczenie w Ośrodku nie jest stosowane "zamiast kary" np. z racji braku poczytalności lub w znacznym stopniu ograniczonej poczytalności sprawcy (art. 31 § 1 i 2 kk).
Umieścić w Ośrodku można jedynie po odbyciu kary pozbawienia wolności, zawsze długoterminowej, nie zaś zamiast niej. Różnice te sprawiają, że do oceny umieszczenia w Ośrodku na podstawie art. 19 ust. 3 upwozp nie są adekwatne standardy konstytucyjne z art. 42 ust. 1 oraz w art. 2 Konstytucji (zakaz retroakcji oraz zasada ne bis in idem).
Ustawa z 2013 r. wprowadzając orzeczenie przez sąd cywilny terapii w zamkniętym Ośrodku zapewnia wymóg dystansu między tym środkiem a karą pozbawienia wolności. Określony w prawie sposób wykonywania postanowienia sądu powoduje, że izolacja ta jest znacznie bliższa instytucji przymusowego umieszczenia pacjenta w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 23 uozp niż karze pozbawienia wolności. Z tych względów - na razie nie przesądzając o proporcjonalności tego środka - Trybunał stwierdza, że niemożliwa jest jego ocena z perspektywy wzorców ustalających kryteria gwarancyjne dla norm prawno-karnych.
Trybunał stwierdza, że - z tych samych względów - cechy prawnokarnej pozbawiony jest, przewidywany ustawą, nadzór prewencyjny. Oba środki mają charakter prewencyjno-terapeutyczny, a nie "represyjny", czyli karny.
Wyrok TK z dnia 23 listopada 2016 r., K 6/14
Standard: 44101 (pełna treść orzeczenia)