Charakterystyka ustawy

Ustawa z 22 listopada z 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz.U.2014.24; dalej ustawa z 2013 r. lub upwozp) wprowadzając możliwość zastosowania wobec osób kończących odbywanie kary pozbawienia wolności, orzeczonej przed dniem wejścia jej w życie, środków stanowiących formę ograniczenia (nadzór prewencyjny) bądź realnego pozbawienia wolności osobistej (umieszczenie w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym; dalej: Ośrodek) - stanowi dyskutowaną w przestrzeni publicznej, próbę zrównoważenia kolidujących ze sobą wartości konstytucyjnych: wolności osobistej osób uznanych za stwarzające zagrożenie dla społeczeństwa oraz życia oraz zdrowia, życia i wolności ich potencjalnych ofiar. Równocześnie ustawa z 2013 r. zakłada, że ograniczenie bądź pozbawienie wolności osobistej osób uznanych za stwarzające zagrożenie ma na celu ochronę ich przed silnie negatywnymi, niekontrolowanymi reakcjami innych osób. W społeczeństwie istnieje silne poczucie zagrożenia ze strony takich osób.

Niezbędność sformułowania art. 1 pkt 1 upwozp wynika z konieczności zapewnienia w demokratycznym państwie ochrony zdrowia i życia wszystkich osób przebywających na terytorium RP przed czynami karalnymi osób szczególnie niebezpiecznych dla społeczeństwa, które po odbyciu kary pozbawienia wolności mogą nadal stanowić zagrożenie. Przede wszystkim ustawodawca w art. 1 pkt 1 upwozp adresuje ją do skazanych, którzy odbywają albo odbyli w całości karę 25 lat pozbawienia wolności orzeczoną jeszcze na gruncie kk z 1969 r. (w tym skazanych na karę śmierci zamienioną na podstawie ustawy o amnestii z 1989 r. na karę 25 lat pozbawienia wolności). Tak też art. 1 pkt 1 (w kontekście głównego ratio legis upwozp) powinny traktować sądy orzekające na podstawie upwozp. Niemniej ustawodawca słusznie rozszerzył potencjalne oddziaływanie upwozp również na inne osoby (w tym na skazanych odbywających karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym). Mogą bowiem wśród takich skazanych być również osoby stwarzające istotne zagrożenie dla społeczeństwa, wobec których brak było - do wejścia w życie ustawy z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.396; dalej: nowela lutowa) - efektywnych prewencyjnych środków zapobiegania popełnieniu przez nich poważnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, lub wolności seksualnej. Nie zmienia to konieczności podchodzenia przez sąd orzekający wnikliwie do każdego wniosku o nadzór prewencyjny albo umieszczenie w Ośrodku wobec skazanego kończącego z tej grupy kończącego odbywanie kary pozbawienie wolności.

Sformułowanie art. 1 pkt 1 upwozp nie budzi też wątpliwości z perspektywy wymogu zapewnienia adekwatności (celowości) wprowadzania ograniczeń praw i wolności przez ustawodawcę. Art. 1 pkt 1 w połączeniu z pozostałymi przepisami upwozp stwarza efektywną regulację, która doprowadza do zamierzonych przez nią skutków tj. chronienia ludzi przed szczególnie niebezpiecznymi osobami zaburzonymi psychicznie.

Zarówno życie i zdrowie, jak i wolność osobista są w hierarchii wartości konstytucyjnie chronionych postawione wyjątkowo wysoko. Niemniej, gdy sąd stwierdzi wysokie bądź bardzo wysokie prawdopodobieństwo zagrożenia, przez zaburzonego psychicznie skazanego zwalnianego na koniec kary, takich dóbr jak życie, zdrowie lub wolność seksualna innego człowieka, jego wolność osobista może zostać ograniczona (nadzór prewencyjny) albo można jej go pozbawić (umieszczenie w Ośrodku).

Zastosowanie wobec człowieka stwarzającego zagrożenie w rozumieniu upwozp izolacji w Ośrodku stanowi środek wyjątkowy, o którego zastosowaniu sąd powinien rozstrzygnąć wyłącznie wówczas, gdy niewystarczające będzie zastosowanie nadzoru prewencyjnego. Ustawodawca w ramach samej upwozp wprowadził środek mniej dolegliwy - nadzór prewencyjny. Bezterminowa izolacja ma być więc - w intencji ustawodawcy - traktowana jako ostateczność i stosowana wyłącznie w przypadkach gdy osoba zaburzona stanowi szczególnie poważnie i realne zagrożenie dla bezpieczeństwa, zdrowia i życia innych osób, a prawdopodobieństwo popełnienia przez nią po raz przestępstwa jest - zgodnie z art. 14 ust. 3 upwozp - "bardzo wysokie".

Podsumowując, taka - co oczywiste - poważna ingerencja w dobro chronione w art. 41 ust. 1 Konstytucji - nie narusza istoty wolności osobistej osoby której cechy definiuje kwestionowany art. 1 pkt 1 upwozp. Tak uregulowana ingerencja jest niezbędna, adekwatna i proporcjonalna sensu stricte. Z tych względów Trybunał stwierdza, że art. 1 pkt 1 upwozp jest zgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 23 listopada 2016 r., K 6/14

Standard: 44098 (pełna treść orzeczenia)