Kolizja uprawnień do pochówku osób wymienionych w art. 10 u.c.c.z.) osób pozostających w konkubinacie

Prawo do pochowania zwłok ludzkich jest niewątpliwie prawem niemajątkowym, a w związku z czym w konkretnych okolicznościach w razie kolizji uprawnień w tym przedmiocie nie może być wystarczające sztywne zastosowanie kolejności wynikającej z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (jedn. tekst: Dz. U. z 2017 r., poz. 912 ze zm.), chyba że chodzi o typowe sytuacje, w których oczywistym jest, że w dobrze funkcjonującym małżeństwie, małżonkowi będzie przysługiwało pierwszeństwo pochówku żony, a w następnej kolejności dzieciom zmarłego, itd.

Może się zdarzyć tak, że osoba, której przysługuje formalne pierwszeństwo wynikające z tego przepisu faktycznie nie miała jakichkolwiek więzi ze zmarłą osobą, z tego względu, ze więzi te zostały całkowicie zerwane, względnie w sposób istotny naruszone, zaś osoba z dalszej pozycji według tego przepisu miała intensywną więź z osobą zmarłą. Poza tym, przepis ten nie wymienia osób, które pozostają w faktycznym związku z osobą zmarłą.

Należy zauważyć, że w polskim systemie prawnym, w odniesieniu do innych kwestii, są przepisy, które zrównują w uprawnieniach, z osobami pozostających w formalnych więzach, osoby mające tylko faktyczne więzy, traktując je jako osoby bliskie (np. art. 691 § 1 k.c., art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, art. 4 pkt 13 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami).

Dowodzi to niedostosowania tego przepisu nie tylko do zmieniającej się rzeczywistości społecznej, ale przede wszystkim do systemu prawnego w tym sensie, że na gruncie spraw o charakterze niemajątkowym osoby takie nie mogą być gorzej traktowane, niż na gruncie spraw o charakterze majątkowym. Istotna jest więc nie tylko bliskość formalna wynikająca z więzów prawno-rodzinnych, ale i także bliskość faktyczna, co powinno mieć szczególne znaczenie w relacjach o charakterze niemajątkowym.

W konsekwencji kolizja uprawnień do pochówku osób wymienionych w tym przepisie i osób pozostających w faktycznej więzi z osobą zmarłą musi być rozstrzygnięta przez odwołanie się do przepisów regulujących ochronę dóbr osobistych; takim dobrem jest uprawnienie do pochówku. Natomiast rozstrzygnięcie tej kolizji jest zależne od okoliczności konkretnej sprawy, a przede wszystkim od charakteru rodzaju i stopnia intensywności więzi, osób konkurujących, z osobą zmarłą. Nie można również pomijać woli osoby zmarłej co do miejsca pochówku oraz osoby, która zgodnie z tą wolą ma to uczynić.

Powyższe pokazuje, że nie jest możliwe abstrakcyjne przesądzenie, bez uwzględnienia okoliczności danej sprawy, pierwszeństwa w pochówku określonego w art. 10 tej ustawy. 

Postanowienie SN z dnia 11 czerwca 2019 r., I CSK 779/18

Standard: 43839 (pełna treść orzeczenia)