Zakładanie cmentarzy wyznaniowych

Zgodnie z art. 24 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r., Nr 51, poz. 318), Kościół ma prawo do budowy, rozbudowy i konserwacji obiektów sakralnych i kościelnych oraz cmentarzy - zgodnie z prawem polskim. O potrzebie budowy świątyni i o założeniu cmentarza decyduje biskup diecezjalny lub inny właściwy ordynariusz. Budowę obiektów sakralnych i kościelnych oraz założenie cmentarza inicjują właściwe władze kościelne po uzgodnieniu miejsca z kompetentnymi władzami i po uzyskaniu wymaganych decyzji administracyjnych.

Powyższe uregulowanie oznacza, że w sprawie cmentarzy Konkordat odsyła do prawa powszechnego. Ustawodawstwo, które winno być wzięte pod uwagę, to: ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (aktualnie tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1169 ze zm.), ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r., Nr 231, poz. 1965 ze zm.) oraz ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Art. 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. Z kolei, w myśl art. 3 ust. 2 tej ustawy, w sprawach odnoszących się do Kościoła, nieuregulowanych niniejszą ustawą, stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa, o ile nie są sprzeczne z wynikającymi z niej zasadami. W piśmiennictwie słusznie podnosi się, że pojęcie "sprawy własne Kościoła Katolickiego" ma inny charakter niż określenie "odnoszące się do spraw Kościoła". Samo sformułowanie "odnoszące się do spraw Kościoła" zakłada, że chodzi o sprawy pozostające poza sprawami własnymi Kościoła. Mowa tu jedynie o sprawach odnoszących się, czyli dotyczących Kościoła Katolickiego. Natomiast sprawy własne Kościoła Katolickiego to takie, które dotyczą jego forum wewnętrznego. Rzeczpospolita Polska wyraźnie zatem szanuje autonomię i niezależność Kościoła Katolickiego i pozwala mu we własnych sprawach kierować się prawem kanonicznym. W sytuacji gdy uznano, że kwestia powinna być zaliczona do własnych spraw Kościoła Katolickiego, zastosowanie znajdą w pierwszej kolejności przepisy prawa kanonicznego. Jeśli zaś nie chodzi o sprawę własną, stosuje się przepisy prawa polskiego. Powyższe przepisy zatem, stanowią wyraz ogólnej kompetencji Kościoła Katolickiego, w rozróżnieniu na sprawy „własne Kościoła” i „odnoszące się do spraw Kościoła". Ostateczna ocena zatem, zależy od szczególnych uregulowań prawnych określonej instytucji.

Przepis art. 45 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że parafie mają prawo posiadania, zarządzania oraz zakładania i poszerzania cmentarzy grzebalnych. W ust. 4 tego artykułu wskazano, że przepisy ust. 1-3 nie naruszają ogólnych przepisów o cmentarzach i chowaniu zmarłych, o planowaniu przestrzennym oraz o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Uzupełniniem tej regulacji jest art. 19a ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zgodnie z tym przepisem, Kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo posiadania, zarządzania oraz zakładania i poszerzania cmentarzy grzebalnych. Z kolei, art. 19a ust. 2 stanowi, że przepis ust. 1 nie narusza przepisów dotyczących cmentarzy i chowania zmarłych. Przytoczone powyżej przepisy prawa w istocie stanowią uszczegółowienie art. 24 Konkordatu. Jednocześnie, nawiązują do ogólnych przepisów prawa powszechnego dotyczących cmentarzy i chowania zmarłych. Uregulowania te zawarte są w ustawie o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz w kilku rozporządzeniach wykonawczych, m.in. w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 7 marca 2008 r. w sprawie wymagań, jakie muszą spełniać cmentarze, groby i inne miejsca pochówku zwłok i szczątków (Dz. U. z 2008 r., Nr 48, poz. 284).

W świetle art. 1 ust. 3 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, właściwe władze kościelne decydują o założeniu lub rozszerzeniu cmentarza wyznaniowego, które może nastąpić na terenie przeznaczonym na ten cel w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, po uzyskaniu zgody właściwego inspektora sanitarnego. Zgodnie zaś z treścią art. 2 ust. 2 tej ustawy, utrzymanie cmentarzy wyznaniowych i zarządzanie nimi należy do związków wyznaniowych.

Warto wskazać także, że w myśl art. 6 ust. 2 tej ustawy, decyzję o użyciu terenu cmentarnego, będącego uprzednio cmentarzem wyznaniowym Kościoła Katolickiego lub innego kościoła albo związku wyznaniowego, na inny cel wydaje się po zasięgnięciu opinii właściwej władzy tego kościoła lub związku wyznaniowego co do sposobu oznaczenia i upamiętnienia terenu pocmentarnego.

Wyrok SN z dnia 6 lutego 2015 r., II CSK 317/14

Standard: 43805 (pełna treść orzeczenia)

Sprawy cmentarzy rzymskokatolickich reguluje kodeks prawa kanonicznego, który przewiduje, że parafie oraz instytuty zakonne mogą mieć własne cmentarze (kan. 1240-1243). Są one administrowane przez proboszczów jako cmentarze parafialne, a w dużych miastach przez zarząd, którego pracami kieruje kierownik powoływany przez kurię diecezjalną lub metropolitalną. Sferą administracyjnoprawną cmentarzy komunalnych objęte są zadania, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2, art. 2 ust. 1, art. 6 ust. 1 i 3, art. 15 ust. 1 ustawy o cmentarzach. Mają one charakter władczy i załatwiane są w formie właściwej działaniu administracji publicznej, tzn. w formie decyzji.

Cmentarze wyznaniowe – podobnie jak komunalne – są wprawdzie urządzeniami użytku publicznego, mającymi na celu zaspokajanie potrzeb wyznawców danej religii w zakresie chowania zwłok, jednak różnią się od cmentarzy komunalnych tym, że ich podstawowym przeznaczeniem jest chowanie zwłok osób zmarłych, które należały do danego wyznania, oraz sprawowanie obrzędów religijnych.

Tylko w miejscowościach, w których nie ma cmentarzy komunalnych, zarząd cmentarza wyznaniowego (proboszcz) jest obowiązany umożliwić pochowanie na takim cmentarzu, bez jakichkolwiek dyskryminacji, osób zmarłych innego wyznania lub niewierzących (art. 8 ust. 2 ustawy o cmentarzach). Obowiązek ten z oczywistych względów nie rozciąga się na obrzędy religijne.

Wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CSK 649/10

Standard: 43808 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy