Nadużywanie pozycji dominującej przez zarządcę cmentarza

Obowiązek zawarcia umowy na wykonywania usług pogrzebowych na cmentarzu komunalnym zgodnie z ustawą z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (aktualnie: t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1473 ze zm.; dalej: u.o.c.) nie oznacza, że strony takiej umowy (przedsiębiorca pogrzebowy i osoba korzystająca z jego usług) mogą w dowolny sposób kształtować prawa i obowiązki. Nie sposób wymagać od zarządcy cmentarza, aby prowadził działalność w dniach i godzinach odpowiednich dla przedsiębiorców pogrzebowych.

Dopuszczalne jest w świetle swobody działalności gospodarczej oraz ochrony konkurencji określenie przez zarządcę cmentarza komunalnego dni i godzin pracy biura zarządu, jeżeli są to godziny i dni zwyczajowo przyjęte dla pracy podmiotów komunalnych, a z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w niniejszej sprawie. Nie można w tym zakresie mówić o nadużywaniu pozycji dominującej przez pozwanego. Natomiast za takie należy uznać ustalanie przez prezesa zarządu MPGK dni wolnych od pracy.

Z treści kwestionowanego postanowienia wynika bowiem jednoznacznie, że do wyłącznej kompetencji jednej osoby, tj. prezesa zarządu pozwanej spółki, należy dowolne tak naprawdę określanie dni wolnych od pracy. Takie dni zostały enumeratywnie wymienione w art. 1 ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 90 ze zm.). W punkcie 4 regulaminu porządkowego rozszerzono to pojęcie i to w dowolny sposób, gdyż od woli jednej osoby zależy, czy w odniesieniu do konkretnego dnia (oprócz świąt) będzie można mówić o dniu wolnym od pracy. Tytułem przykładu można wskazać na sytuację, gdy przedsiębiorcy pogrzebowi zaplanują wykonanie czynności na określony dzień, który następnie zostanie ustanowiony decyzją prezesa zarządu MPGK jako dzień wolny od pracy dla pracowników tej spółki, a więc biuro zarządu cmentarza będzie zamknięte, co uniemożliwi przedsiębiorcy pogrzebowemu podjęcie zamierzonych działań.

Przez taką dowolność pozwany może kształtować (przede wszystkim w negatywny sposób) działalność swoich konkurentów, co nie znajduje uzasadnienia. Ogranicza to możliwość świadczenia usług przez powodów, co spełnia przesłanki wskazane w art. 9 ust. 2 pkt 2 u.o.k.k.

Za nadużywanie pozycji dominującej przez MPGK należy uznać obowiązek uzyskania zgody tej spółki w sytuacji, gdy nie jest ona niczym obwarowana, tj. zależy od wyłącznej woli zarządcy cmentarza. W ten sposób pozwany może odmówić wydania zgody bez możliwości kontroli, jako że nie zostały wskazane jakiekolwiek kryteria, którymi powinien kierować się zarządca odmawiając wydania takiej zgody. Przedsiębiorca pogrzebowy nie jest więc w takiej sytuacji pewien, czy zgoda zostanie mu udzielona, czy też MPGK odmówi jej wydania. Brak tych kryteriów uniemożliwia weryfikację zasadności decyzji zarządcy, w wyniku czego może on dowolnie kształtować konkurencję, co stanowi przejaw nadużywania pozycji dominującej w rozumieniu art. 9 ust. 2 pkt 2 u.o.k.k.

zarządca cmentarza może wydawać polecenia przedsiębiorcy pogrzebowemu co do wyglądu grobu oraz nagrobka w celu np. uniemożliwienia stawiania grobów lub nagrobków, które chociaż spełniają wymogi prawa budowlanego, to ich walory estetyczne mogą budzić uzasadnione wątpliwości z uwagi na charakter miejsca, w którym ma zostać postawiony. Nie zachodzi tu sprzeczność z art. 29 ust. 1 pr. bud., gdyż okoliczność, że budowa grobu lub nagrobka nie wymaga pozwolenia na budowę, nie oznacza, iż stawiający ma całkowitą dowolność i może wybudować dowolny grób lub nagrobek.

Zarządca cmentarza powinien mieć zatem możliwość nadzoru nad tego typu działalnością na cmentarzu komunalnym. Istotne jest jednak, aby zostały ustalone kryteria, które uzasadniałyby odmowę z jego strony. Nie może to być bowiem dowolna decyzja zarządcy, która może prowadzić do ograniczenia działalności przedsiębiorców pogrzebowych.

Obowiązek uzyskania takiej zgody stanowi istotną ingerencję w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, co oznacza, że jeżeli nie zachodzą ważne przyczyny uniemożliwiające przeprowadzenie określonych prac na podstawie projektu, zgoda zarządcy powinna być formalnością. Kwestionowane postanowienie do takiego wniosku jednak nie prowadzi, przyznając pozwanemu niczym nieuzasadnione prawo aprobowania projektu według jakichkolwiek przyjętych przez niego kryteriów, a nawet bez takich kryteriów.

Co więcej, przedsiębiorca pogrzebowy może otrzymać od klienta lub sporządzić projekt, który według niego spełnia wszystkie wymogi nie tylko budowlane, ale również np. estetyczne, a pozwany swoją decyzją uniemożliwi wykonywania prac na podstawie takiego projektu, nie uzasadniając swojego stanowiska. Powodowie (a szerzej: przedsiębiorcy pogrzebowi) muszą znać wcześniej jasne i precyzyjne kryteria, które muszą być spełnione przez wszystkich wykonujących usługi na cmentarzu.

Nie można uznać, że pozwany nadużywa pozycji dominującej przyznając sobie uprawnienie do skontrolowania wskazanych w nim dokumentów, albowiem ma prawo wiedzieć, czy czynności związane z pochówkiem wykonuje uprawniony przedsiębiorca i czyni to w określonym celu. Pozwala to zachować porządek i bezpieczeństwo na cmentarzu komunalnym.

Wyrok SN z dnia 26 sierpnia 2019 r., V CSK 185/18

Standard: 43790

Ustalenie, czy pozwana wykorzystała swą pozycję dominującą przez wywarcie wpływu na rynek usług pogrzebowych, na którym działa jako konkurent, wymaga szczegółowego porównania sytuacji prawnej i ekonomicznej stron w aspekcie wpływu, jaki na wykonywanie działalności stron mają lub mogą mieć zakwestionowane postanowienia umowy i regulaminów. To dopiero pozwoli na ocenę, czy działanie pozwanej polegające na kompleksowym i szczegółowym uregulowaniu, w zakwestionowanym zakresie, sposobu wykonywania działalności przez przedsiębiorców pogrzebowych na zarządzanych przez nią cmentarzach, można zakwalifikować jako zgodne z prawem lub jako bezprawne.Powyższa ocena dokonana musi być również z uwzględnieniem zasady wolności gospodarczej (art. 6 ust. 1 u.s.d.g., od której zakaz zawarty w art. 9 u.o.k.k. stanowi wyjątek. Jak podkreślają przedstawiciele doktryny, zasada ta dotyczy wszystkich konkurencyjnych przedsiębiorców, a więc również przedsiębiorcy dominującego, który zostaje ograniczony w swych uprawnieniach wówczas, gdy jego działania wykraczają poza granice uzasadnionej aktywności i naruszają wartości, których ochrona leży w społecznie uzasadnionym interesie.

Art. 6 u.s.d.g. wyraża generalną zasadę dotyczącą działalności gospodarczej i nie stanowi podstawy, w oparciu o którą można konstruować konkretne roszczenia materialne, a może mieć jedynie wpływ na wyznaczenie zakresu stosowania art. 9 u.o.k.k.Co do zasady, obowiązek zawarcia umowy z zarządcą cmentarza o realizację usług pogrzebowych według ustalonego wzorca nie może być uznany za sprzeczny z art. 9 u.o.k.k. Jedynie w razie nieuzasadnionej obiektywnie odmowy kontraktowania ze strony zarządcy, zwłaszcza odmowy dostępu do infrastruktury niezbędnej do wykonania działalności gospodarczej (urządzenia kluczowe), a więc eliminacji, a nie pogorszenia warunków konkurowania, zostaną naruszone reguły konkurencji. Istotne jest natomiast, by postanowienia umowne nie zawierały postanowień sprzecznych z tym przepisem, skoro zarządca wykonuje tożsamą przedmiotowo działalność gospodarczą na tym samym rynku właściwym.

Oznacza to, że zarządca cmentarza nie może tak ukształtować postanowień umownych, by niezależnie od obiektywnych warunków konkurencyjnych na rynku, osiągał jako przedsiębiorca pogrzebowy korzyści niemożliwe do osiągnięcia w warunkach konkurencji.

Niewątpliwie szczególny charakter terenów cmentarnych uzasadnia wprowadzenie regulacji o charakterze porządkowym, niemniej jednak zarówno umowa, jak i regulaminy ustalone przez pozwaną nie ograniczają się do tych kwestii a regulują także sposób prowadzenia działalności gospodarczej powodów.

Wyrok SN z dnia 19 października 2016 r., V CSK 93/16

Standard: 43789 (pełna treść orzeczenia)