Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych

W razie zasadnego zarzutu kasacji o pociągnięciu podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności przewidzianej w ustawie z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. z 2012 r. poz. 768), pomimo braku podstaw tej odpowiedzialności, a więc w sytuacji, gdy przypisanie tej odpowiedzialności jest oczywiście niesłuszne, Sąd Najwyższy, stosownie do art. 537 § 2 k.p.k. w zw. z art. 22 tej ustawy, powinien uniewinnić ten podmiot od przypisanej mu odpowiedzialności.

Dla „oczyszczenia” podmiotu zbiorowego, a więc dania mu takiej samej satysfakcji, jaką niesie dla oskarżonego wyrok uniewinniający, nie wystarcza jedynie oddalenie wniosku prokuratora, lecz orzeczenie takie powinno wyraźnie stwierdzać, iż zapada ono z uwagi na brak podstaw ponoszenia odpowiedzialności przewidzianej w analizowanej ustawie. Wprawdzie uniewinnienie oznacza uwolnienie oskarżonego od stawianego mu zarzutu popełnienia określonego czynu zabronionego, podczas gdy na gruncie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary chodzi nie o popełnienie czynu zabronionego, lecz o dopuszczenie do jego popełnienia, w następstwie niedołożenia należytej staranności w wyborze lub nadzorze nad podległą temu podmiotowi osobą fizyczną, która dopuściła się takiego czynu. Tym samym jednak jest to mimo wszystko zachowanie przybierające formę zaniechania, znaną także prawu karnemu, jako jedna z postaci popełnienia czynu zabronionego. Nie wyklucza to zatem wydania wyroku uniewinniającego.

Wyrok SN z dnia 4 lipca 2013 r., V KK 149/13

Standard: 41988 (pełna treść orzeczenia)

Art. 4 § 1 k.k. nie ma zastosowania, na podstawie art. 116 k.k., do ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.). Zastosowanie nowej, niekorzystnej dla podmiotu zbiorowego ustawy nie jest jednak możliwe (art. 42 ust. 1 Konstytucji).

Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego na gruncie przepisów ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) ma charakter niesamoistny i wtórny. Uruchamiana jest bowiem dopiero w sytuacji uprzedniego stwierdzenia odpowiedzialności karnej osoby wskazanej w art. 3 wskazanej ustawy za jedno z przestępstw z art. 16 tej ustawy. Do takiego wniosku jednoznacznie prowadzi analiza dyspozycji art. 4 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

Spełnienie powyższego warunku nie wystarcza jednak do przypisania odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu.

Z art. 5 ustawy wynika bowiem jednoznacznie, że kolejnym warunkiem (materialnoprawną przesłanką) tej odpowiedzialności jest stwierdzenie winy podmiotu zbiorowego. Odwołanie się przez ustawodawcę w art. 5 ustawy do konstrukcji zawinienia było niezbędne, skoro odpowiedzialność podmiotu zbiorowego jest odpowiedzialnością typu represyjnego (zob. uz. wyroku TK z dnia 3 listopada 2004 r., K 18/03).

W judykaturze wyrażono pogląd (uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 1 kwietnia 2011 r., V KK 6/11; z dnia 11 kwietnia 2011 r., V KK 27/11), iż „negatywne rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku prokuratora (art. 27 ustawy) o pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego powinno przybrać formę „oddalenia tego wniosku”. Nie zachodzą bowiem przesłanki do umorzenia postępowania wywołanego wnioskiem prokuratora ani nie ma podstaw do wydania w takim wypadku wyroku uniewinniającego.

Rozstrzygnięcie w postaci oddalenia wniosku w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego nie należy zaś do kręgu orzeczeń wymienionych w art. 537 § 2 k.p.k. Wobec tego, po wyeliminowaniu z obrotu prawnego wadliwego wyroku, orzeczenie w przedmiocie wniosku prokuratora, powinno zapaść w drodze ponownego rozpoznania sprawy przez sąd meriti”.

Akceptując powyższe stanowisko judykatury niezbędne było sformułowanie rozstrzygnięcia następczego wyroku Sądu Najwyższego o treści: „(...) przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w G. do ponownego rozpoznania”.

Wyrok SN z dnia 11 kwietnia 2012 r., II KK 254/11

Standard: 42111 (pełna treść orzeczenia)