Zróżnicowane traktowanie niektórych klientów (art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k.)

Czyn nieuczciwej konkurencji określony w art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. jest następstwem wadliwego stosowania przez przedsiębiorcę kryteriów wpływających na wysokość cen oferowanych przez niego towarów (usług) ustalanych w różnej wysokości wobec jego klientów, które są „rzeczowo nieuzasadnione” w rozumieniu tego przepisu albo nie są stosowane jednolicie wobec wszystkich klientów.

W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest żądanie przewidziane w art. 18 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k., dochodzi do oceny przez sąd, czy stosowane przez przedsiębiorcę kryteria są rzeczowo nieuzasadnione w rozumieniu ostatniego z przepisów, a dokonana przez sąd ocena jest przesłanką uwzględnienia lub oddalenia (w całości lub w części) zgłoszonego żądania. 

Artykuł 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. stanowi, że czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku, w szczególności przez rzeczowo nieuzasadnione, zróżnicowane traktowanie niektórych klientów. Czyn ten obejmuje zarówno dyskryminację, jak też faworyzowanie innych kontrahentów, w szczególności przez zróżnicowanie w zakresie cen (rabatów) lub innych warunków umów.

W piśmiennictwie wskazuje się, że przy wykładni tego przepisu należy pomijać słowo „rzeczowo” jako zbędne i poprzestać na słowie „nieuzasadnione”. Według innego stanowiska, słowo „rzeczowo” ma znaczenie, gdyż wskazuje, że chodzi o uzasadnienie ekonomiczne (gospodarcze) przyczyny zróżnicowania klientów. W wyroku z dnia 31 marca 2017 r., I CSK 290/16 Sąd Najwyższy trafnie wyjaśnił, że nie jest dyskryminacją zróżnicowane traktowanie klientów, mające uzasadnienie ekonomiczne, jeśli jest oparte na kryteriach jednolitych dla wszystkich klientów na danym szczeblu obrotu towarowego.

Rzeczowo uzasadnione zróżnicowane cen w stosunku do poszczególnych kontrahentów zakłada racjonalność i obiektywność, co oznacza, że istnieją szczególne ekonomiczne względy do preferencyjnego potraktowania określonych przedsiębiorców. U podłoża uczciwego, a przez to rzeczowo uzasadnionego, zróżnicowanego traktowania określonych przedsiębiorców leży ekwiwalentność świadczeń wynikająca z kosztów produkcji, czy ilości objętych transakcją towarów. Innymi słowy – jak trafnie wskazano w piśmiennictwie - zróżnicowane traktowanie niektórych klientów jest rzeczowo uzasadnione, gdy opiera się na przesłankach racjonalnych i obiektywnych, mających uzasadnienie prawne lub ekonomiczne (gospodarcze).

Rzeczowo nieuzasadnione zróżnicowane traktowanie niektórych klientów ma więc miejsce wtedy, gdy jest ono skutkiem stosowania kryteriów innych niż wyżej wymienione, nieracjonalnych i nieobiektywnych np. emocjonalnych i subiektywnych, gdy brak było uzasadnionych ekonomicznie przyczyn do preferencyjnego lub gorszego traktowania niektórych klientów. 

Przedsiębiorca, ponosząc ryzyko ekonomiczne związane z jego udziałem na rynku, powinien mieć możliwość wpływu, poprzez określoną politykę cenową, na kanał dystrybucji swoich towarów, docelową grupę odbiorców, czy też obszar, na którym będzie prowadzona sprzedaż jego towarów. Jeżeli więc różna wysokość rabatów udzielanych poszczególnym kontrahentom, przy zastosowaniu wyżej wskazanych kryteriów, wynikała ze strategii ekonomicznej (przyczyn gospodarczych) przedsiębiorcy, nie można uznać, aby zróżnicowane traktowanie niektórych kontrahentów, będące tego konsekwencją, było spowodowane działaniem nieuczciwym, sprzecznym z dobrymi obyczajami handlowymi i przez to było rzeczowo nieuzasadnionym zróżnicowaniem w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k.

Dotyczy to także kryterium uwzględniającego wysokość obrotów, które jest powszechnie stosowanym na rynku czynnikiem, od którego uzależniana jest wysokość udzielanych rabatów, upustów cenowych, czy innych korzystniejszych warunków transakcji. Działaniem dozwolonym jest więc także uzależnienie wysokości rabatów od wysokości rocznej sprzedaży chociażby w perspektywie trzech lat.

dochodzący ochrony sądowej powinien wykazać, że strona pozwana w sposób zróżnicowany traktowała go jako klienta w stosunku do innych kontrahentów tego przedsiębiorcy oraz że działanie to spowodowało zagrożenie lub naruszenie jego interesów przez utrudnienie dostępu do rynku. Samo zróżnicowanie cen tych samych towarów wobec różnych kontrahentów nie przesądza o tym, że doszło do czynu nieuczciwej konkurencji stypizowanego w art. 15 ust. 1 pkt 3 u.zn.k., który ma miejsce wówczas, gdy jest to następstwem rzeczowo nieuzasadnionego traktowania niektórych kontrahentów. Jeżeli jednak kontrahentom pozwanego przedsiębiorcy nie są znane kryteria stosowane przez niego, których zastosowanie doprowadziło do zróżnicowanego traktowania niektórych klientów – w szczególności wówczas, gdy przedsiębiorca nie posługuje się ustalonymi przez siebie pisemnymi warunkami handlowymi określającymi system udzielania rabatów, bonusów i innych upustów cenowych - to strona pozwana w celu odparcia zarzutu, że brak tych kryteriów przesądza o tym, że stosowała ona kryteria dowolne i subiektywne, powinna wskazać i wykazać, jakie stosowała kryteria udzielania rabatów, czy upustów cenowych w stosunku do swoich kontrahentów. Natomiast, czy wskazane przez stronę pozwaną kryteria, których zastosowanie doprowadziło do zróżnicowanego traktowania niektórych klientów, są (lub nie) rzeczowo uzasadnione, należy – niezależnie od ciężaru dowodu (art. 6 k.c.) - do oceny prawnej sądu dokonywanej na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k., przy czym to na stronie powodowej spoczywa obowiązek przedstawienia okoliczności uzasadniających w razie wątpliwości, że zastosowane przez pozwanego przedsiębiorcę kryteria ad hoc, których zastosowanie spowodowało zróżnicowane traktowanie niektórych kontrahentów, były rzeczowo nieuzasadnione w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k.

Art. 18 ust. 1 pkt 1 u.z.n.k., zgodnie z którym w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać zaniechania niedozwolonych działań. Roszczenie przewidziane w tym przepisie przysługuje przedsiębiorcy, jeżeli jego interes został zagrożony lub naruszony dokonanym czynem nieuczciwej konkurencji polegającym na utrudnianiu dostępu do rynku niezależnie od postaci tego czynu – w tym więc także w razie dopuszczenia się czynu, o którym mowa w art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. – oraz stopnia trudności egzekucji orzeczenia sądu uwzględniającego żądanie zgłoszone na tej podstawie prawnej.

Niewątpliwie treść żądania dochodzonego na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. nie może ograniczać się do formuły wynikającej z ustawy - zaniechania (nakazania) stronie pozwanej stosowania niedozwolonych działań przez rzeczowo nieuzasadnione, zróżnicowane traktowanie strony powodowej.

W razie dokonania przez pozwanego przedsiębiorcę czynu niedozwolonej konkurencji w postaci określonej w art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. żądanie zaniechania stosowania niedozwolonych działań powinno określać istotę tego czynu nieuczciwej konkurencji, w następstwie którego dochodzi do rzeczowo nieuzasadnionego, zróżnicowania traktowania niektórych klientów przez faworyzowanie lub dyskryminację niektórych klientów oraz formę działania, które do tego prowadzi.

Wyrok SN z dnia 7 marca 2019 r., I CSK 805/17

Standard: 43587 (pełna treść orzeczenia)

W świetle art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. nie każde zróżnicowane traktowanie klientów jest uznawane jako nieuczciwe, tj. jako czyn nieuczciwej konkurencji.

Przepis ten wymienia konkretną przesłankę nieuczciwego zróżnicowanego traktowania przez przedsiębiorców swoich klientów, tj. brak rzeczowego uzasadnienia dla takiego działania. Swoboda ustalania cen obejmuje także prawo obniżania ceny swoich towarów z korzyścią dla poszczególnych przedsiębiorców. Z wyjątkiem zawartego w prawie antymonopolowym zakazu bezpośredniego lub pośredniego narzucania nieuczciwych cen (art. 9 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k.; por. też art. 101-102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej), przedsiębiorca nie jest zobowiązany sprzedawać takich samych towarów wszystkim swoim klientom po tej samej cenie. W przepisie tym chodzi nie tylko o dyskryminowanie określonych przedsiębiorców (pogarszanie ich sytuacji w obrocie względem innych przedsiębiorców), ale także faworyzowanie, czyli uprzywilejowanie sytuacji rynkowej pewnych klientów na tle sytuacji innych.

Nie jest dyskryminacją zróżnicowane traktowanie klientów, mające uzasadnienie ekonomiczne, jeśli oparte jest na kryteriach jednolitych dla wszystkich kontrahentów na danym szczeblu obrotu towarowego. Przedmiotem zakazu wynikającego z art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k. jest jedynie takie zróżnicowanie cen w obrocie gospodarczym poprzez rabaty, dopłaty do cen, czy upusty cenowe, stosowane wobec odbiorców tego samego szczebla, które jest sprzeczne z dobrymi obyczajami handlowymi przez to, że jest rzeczowo nieuzasadnione. Rzeczowo uzasadnione zróżnicowane cen w stosunku do poszczególnych kontrahentów zakłada racjonalność i obiektywność, co oznacza, że istnieją szczególne ekonomiczne względy do preferencyjnego potraktowania określonych przedsiębiorców. U podłoża uczciwego, a przez to rzeczowo uzasadnionego, zróżnicowanego traktowania określonych przedsiębiorców leży ekwiwalentność świadczeń wynikająca z kosztów produkcji, czy ilości objętych transakcją towarów. Zatem nie jest wykluczone uzależnienie wysokości ceny jednostkowej towaru od ogólnej wartości obrotu pomiędzy stronami w danym przedziale czasowym. Praktyka gospodarcza ukształtowała zasady oferowania towarów na korzystniejszych zasadach w wypadkach, gdy transakcja przybiera większe rozmiary, co stanowi refleks ekonomicznych reguł dotyczących opłacalności produkcji i handlu w mniejszej i większej skali.

Z przepisu art. 15 ust. 1 pkt. 3 u.z.n.k. nie można też wyprowadzić zakazu udziału przedsiębiorcy w targach, organizowanych przez jednego z jego stałych kontrahentów i udzielania mu w związku z tym rabatów bardziej korzystnych niż w stosunku do innych kontrahentów, którzy nie organizują takich imprez. Jest to co do zasady dopuszczalny efekt stosowania określonej pragmatyki ekonomicznej oraz technik marketingowych w różnych sferach aktywności rynkowej danego podmiotu. Niemniej jednak, również i w takich przypadkach konieczne jest wykazanie, że zastosowanie zróżnicowanych rabatów było rzeczowo, a zatem z ekonomicznego punktu widzenia uzasadnione.

Jeśli zasady stosowania przez danego przedsiębiorcę rabatów okolicznościowych są określone w znanych jego kontrahentom warunkach handlowych, to ciężar wykazania, że stosowane przez tego przedsiębiorcę zróżnicowanie cenowe jest rzeczowo nieuzasadnione spoczywa na kontrahencie tego przedsiębiorcy, który z tego faktu wywodzi roszczenie. Natomiast w przypadku, gdy przedsiębiorca stosuje tego rodzaju rabaty ad hoc, na nim spoczywa obowiązek wykazania, że zróżnicowanie traktowanie niektórych kontrahentów było rzeczowo uzasadnione w znaczeniu, o jakim mowa w art. 15 ust. 1 pkt 3 u.z.n.k.

Wyrok SN z dnia 31 marca 2017 r., I CSK 290/16 

Standard: 62571 (pełna treść orzeczenia)