Rozpoznanie wniosku na rozprawie, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym (art. 148 § 2 k.p.c.)

Art. 735 § 1 k.p.c. nie stanowi bezpośredniej podstawy rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie na prawach lub obowiązkach. Jest przepisem wskazującym, że zasadą w postępowaniu zabezpieczającym jest rozpoznawanie wniosków na posiedzeniu niejawnym. Przepis ten odwraca ogólną regułę wyrażoną w art. 148 § 1 k.p.c. o rozpoznawaniu spraw na posiedzeniach jawnych. To przepis szczególny postępowania zabezpieczającego nakazuje rozpoznanie sprawy na posiedzeniu jawnym. Ustawodawca zdecydował, że w postępowaniu zabezpieczającym zasadą jest posiedzenie niejawne (T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. T. Ereciński, Warszawa 2009, s. 498).

Art. 735 § 1 k.p.c. zmienia zatem generalną zasadę rozpoznawania spraw w procesie w postępowaniu jawnym, która w postępowaniu zabezpieczającym staje się niejako wyjątkiem. Jedynie w czterech wypadkach ustawodawca wprowadził obowiązek wyznaczenia rozprawy i rozpoznania wniosku o zabezpieczenie na posiedzeniu jawnym. Dotyczy to: rozpoznania wniosku obowiązanego o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (art. 742 k.p.c.), udzielenia zabezpieczenia nowacyjnego roszczeń pieniężnych (art. 753[1] § 2 k.p.c.), udzielenia zabezpieczenia nowacyjnego roszczeń alimentacyjnych związanych z ustaleniem ojcostwa (art. 754 k.p.c.), udzielenia zabezpieczenia w ramach spraw dotyczących pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem, chyba że chodzi o wypadek niecierpiący zwłoki (art. 756[1] k.p.c.).

Do sądu należy wybór sposobu zabezpieczenia, przy czym powinien on uwzględnić interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę (art. 730[1] § 3 k.p.c.). Zabezpieczenie nie może jednak zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 731 k.p.c.). Wyjątkiem w tym zakresie jest art. 755 § 21 k.p.c., zgodnie z którym "Przepisu art. 731 nie stosuje się, jeżeli zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków".

M. Muliński uważa, że brzmienie zaskarżonego przepisu, ze względu na użyte w nim kategoryczne sformułowanie "wniosek podlega rozpoznaniu", wyłącza dyskrecjonalną władzę sądu. Brak zatem podstaw do odpowiedniego zastosowania art. 148 § 2 k.p.c. Regulacja taka prowadzi do przyspieszenia postępowania zabezpieczającego. Dlatego też poza wyjątkami, w których przewidziano obligatoryjne rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie na posiedzeniu jawnym, wyznaczenie rozprawy jest niedopuszczalne (M. Muliński [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. J. Jankowski, Warszawa 2013, s. 34). Jest to jednak pogląd odosobniony, a większość przedstawicieli doktryny uznaje, że art. 735 § 1 k.p.c. wprawdzie wprowadza zasadę rozpoznania wniosku o zabezpieczenie na posiedzeniu niejawnym, co sprzyja szybkiemu rozpoznaniu i rozstrzyganiu spraw (A. Zieliński [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2012, s. 1171). Jednakże, "jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia okoliczności istotnych dla udzielenia zabezpieczenia sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę" (Z. Szczurek, red., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Sopot 2013, s. 31). Mimo, że przepis ten stanowczo stwierdza, iż wnioski o udzielenie zabezpieczenia rozpoznaje się na posiedzeniu niejawnym, to wskazuje w rzeczywistości jedynie na możliwość rozpoznania przez sąd wniosków o udzielenie zabezpieczenia na posiedzeniu niejawnym, jako regułę. Jest to przepis szczególny wobec zasady rozpoznawania spraw na posiedzeniach jawnych, określonej w art. 148 § 1 k.p.c. (D. Zawistowski, Postępowanie zabezpieczające. Komentarz. Wybór orzeczeń, Warszawa 2007, s. 48). Nie wyłącza on jednak odpowiedniego zastosowania art. 148 § 2 k.p.c. Wskazanie w innych przepisach przypadków rozpoznawania spraw na posiedzeniach niejawnych nie jest dla sądu wiążące. Zawsze istnieje możliwość skierowania sprawy na posiedzenie jawne, w tym także na rozprawę (J. Gudowski, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 705). Rozprawę można wyznaczyć, jeżeli zwłoka spowodowana jej wyznaczeniem nie udaremni celu postępowania zabezpieczającego i będzie korzystna dla interesów uprawnionego i obowiązanego (T. Ereciński [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. T. Ereciński. Warszawa 2009, s. 498). Art. 148 § 2 umożliwia zatem skierowanie sprawy na posiedzenie jawne także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Pozwala na wyznaczenie fakultatywnej rozprawy w celu rozpoznania każdego wniosku o udzielenie zabezpieczenia (E. Stefańska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. M. Manowska, Warszawa 2011, s. 365; podobnie I. Gromska-Szuster, komentarz do art. 148 [w:] Kodeks postępowania cywilnego, Lex 2013). Kwestia rozpoznania wniosku na posiedzeniu jawnym pozostawiona jest do uznania sądu. Trzeba oczywiście uwzględnić, że w postępowaniu zabezpieczającym rozpoznanie na posiedzeniu jawnym jest wyjątkiem i nie może niweczyć głównego celu tego postępowania (J. Jagieła [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. K. Piasecki, A. Marciniak, Warszawa 2012, s. 576-577). Nie należy zatem wyznaczać rozprawy, jeżeli okoliczności wymagają bezzwłocznego działania, a zwłaszcza wtedy, gdy dla skuteczności zabezpieczenia ważny jest element zaskoczenia dłużnika (A. Jakubecki, Komentarz do art. 7301 [w:] Kodeks postępowania cywilnego, Lex 2014). Kierowanie wniosków o udzielenie zabezpieczenia na posiedzenie jawne powinno mieć miejsce wyłącznie wówczas, gdy treść wniosku budzi wątpliwości co do jego zasadności, a rozprawa ma na celu ich wyjaśnienie (Z. Woźniak [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, red. J. Gołaczyński, Warszawa 2012, s. 37).

Należy także zwrócić uwagę, że stanowisko, zgodnie z którym rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie - ze względu na kategoryczne brzmienie art. 735 § 1 k.p.c. - nie jest możliwe na posiedzeniu jawnym, a tym samym wyłączone jest zastosowanie w tym zakresie art. 148 § 2 k.p.c., prowadzi do wniosku o zbędności tego ostatniego przepisu. W świetle takiego rozumowania należałoby bowiem uznać, że w art. 148 § 1 i 2 k.p.c. mowa jest o dwóch rodzajach (grupach) przepisów, które przewidują rozpoznanie wniosków o zabezpieczenie na posiedzeniu niejawnym. Jedna grupa to przepisy szczególne, wyłączające zasadę rozpoznawania spraw na posiedzeniu jawnym i nakazujące jej rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym (art. 148 § 1 k.p.c.). Druga natomiast to jakieś inne, bliżej nieokreślone, przepisy, które mimo że przewidują rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, to nie wyłączają możliwości jej przeniesienia na posiedzenie jawne (art. 148 § 2 k.p.c.). A zatem poza ogólną zasadą rozpoznawania spraw w procesie na posiedzeniu jawnym i wyjątków od niej, nakazujących rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym (stanowiących lex specialis), funkcjonowałaby w k.p.c. jeszcze inna, grupa przepisów, zgodnie z którą rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym i do której zastosowanie znajdowałby art. 148 § 2 k.p.c. W odniesieniu tylko do tej grupy przepisów istniałaby możliwość przeniesienia sprawy na posiedzenie jawne. Taka grupa przepisów nie istnieje, gdyż każdy wyjątek od zasady rozpoznania spraw w procesie na posiedzeniu jawnym i umożliwiający ich rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym stanowi lex specialis. Zróżnicowania takiego nie można w szczególności upatrywać w tym, że w jednych przepisach użyto sformułowania "może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym", w innych, zaś "rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym" (z czego mogłoby wynikać, że jest to bezwzględny nakaz rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym). Takie rozumienie wyklucza właśnie art. 148 § 2 k.p.c., obejmujący swym zakresem wszystkie przypadki, w których przewiduje się rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Założenie, że art. 148 § 2 k.p.c. dotyczy tylko tych sytuacji - tych przepisów, w których ustawodawca posłużył się sformułowaniem "sąd może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym", prowadzi do stwierdzenia, że powtarza on w istocie tylko treść poszczególnych regulacji, nie wnosząc żadnych nowych treści normatywnych. Już bowiem z samego brzmienia przepisów pozostawiających sądom możliwość wyboru co do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym wynika alternatywa i dyskrecjonalna decyzja sądu o jej rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym lub przeniesieniu na posiedzenie jawne. Wykładania taka jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą racjonalnego ustawodawcy, wynikającą z art. 2 Konstytucji. Punktem wyjścia dla wykładni danego przepisu jest bowiem zawsze założenie racjonalnego działania ustawodawcy i domniemanie zgodności ustaw z Konstytucją (por. wyrok TK z 6 maja 2008 r., sygn. K 18/05, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 56). Treść art. 148 § 2 k.p.c. nabiera zatem znaczenia dopiero w konfrontacji z jego § 1, przez co należy rozumieć, że wyłącza on wynikający z art. 148 § 1 k.p.c. nakaz rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, ilekroć wymaga tego przepis szczególny i umożliwia przeniesienie sprawy na posiedzenie jawne.

W każdym zatem wypadku, w którym sąd uzna, że rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie wymaga posiedzenia jawnego, możliwe jest wyznaczenie rozprawy.

Postanowienie TK z dnia 26 listopada 2015 r., P 32/13

Standard: 3909 (pełna treść orzeczenia)