Roszczenia dziecka matki pozbawionej wolności (art. 8b)

Uprawnienie przewidziane w treści art. 8b ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 442) nie dotyczy sytuacji, w których represje za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności były stosowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub radzieckie organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.

Nie sposób bowiem nie zwrócić uwagi na charakter ujęcia redakcyjnego przepisu art. 8b ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (j.t.: Dz.U. z 2024 r., poz. 442, dalej cyt. jako – ustawa lutowa, ustawa). Skoro jest w nim mowa o tym, że odszkodowanie od Skarbu Państwa za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę przysługuje wyłącznie dziecku matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia (podkr. — SN), które przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub którego matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia (do tej samej podstawy represji nawiązuje art. 8b ust. 3 ustawy lutowej), to na gruncie wykładni językowej kwestia zakresu tej normy jawi się jako bezsporna. Jeśli bowiem dyspozycją powołanego przepisu ustawy lutowej zostały objęte przez ustawodawcę tylko dzieci matek, co do których stwierdzono nieważność orzeczenia w trybie ustawy lutowej, to płaszczyzna wykładni językowej nie pozostawia w tym zakresie jakiejkolwiek przestrzeni do rozważania, czy z uprawnienia, o którym mowa w art. 8b ust. 1 ustawy lutowej mogą korzystać także dzieci tych matek, które wprawdzie były represjonowane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, jednakże co do których nie da się stwierdzić nieważność orzeczenia, bowiem były one represjonowane przez organy, o których mowa w przepisie art. 8 ust. 2a zd. pierwsze ustawy lutowej (radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe).

Z pola widzenia nie można jednak tracić tego, że ograniczenie procesu dekodowania znaczenia tekstu normatywnego tylko do wykładni językowej i jej wyniku nie powinno mieć charakteru autotelicznego, tj. nie może się zasadzać na przyjęciu założenia, że przeprowadzenie wykładni językowej jest celem samym w sobie i jednocześnie ostatnim etapem prowadzenia przez organ stosujący prawo egzegezy tekstu normatywnego, na którym proces interpretacji ustawy można zakończyć. 

Konfrontując wynik wykładni językowej oraz systemowej i funkcjonalnej, należy dojść do przekonania, że brak odesłania w treści przepisu art. 8b ustawy lutowej do art. 8 ust. 2a ustawy może być postrzegany tylko jako luka aksjologiczna (w odmianie luki aksjologicznej extra legem). 

Przyznać trzeba, że wyczuwalny jest pewien dysonans w obowiązującej regulacji ustawowej, polegający na tym, że ustawodawca dokonał dyferencjacji pomiędzy podmiotami znajdującymi się w zbliżonej sytuacji prawnej (dzieci matek represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego) w zależności od tego, przez jakie organy (polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub polskie organy pozasądowe czy też przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim) poddawały represjom matki tychże dzieci.

Rzecz jednak w tym, że mimo istnienia pewnych obiekcji wynikających z dostrzeżenia potrzeby równego traktowania dzieci osób, których dotyczą przepisy art. 8 ust. 1 i 2a ustawy lutowej, decydujące znaczenie należy nadać jednoznacznej treści wprowadzonych nowelizacją z 2018 r. przepisów oraz skorelowanymi z brzmieniem tych przepisów motywami projektu nowelizacji i wynikowi wykładni systemowej. Wola ustawodawcy, w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wyrażona zarówno w treści obowiązującego prawa (art. 8b ustawy lutowej), jak i w uzasadnieniu przedłożenia legislacyjnego, które dało impuls dla uchwalenia nowego przepisu, jest miarodajna dla procesu interpretacji art. 8b ustawy lutowej. 

Postanowienie SN z dnia 11 kwietnia 2024 r., I KZP 8/23

Standard: 83149 (pełna treść orzeczenia)