Bankowy tytułu egzekucyjny przeciwko spadkobiercom dłużnika banku

Po drugie, Trybunał Konstytucyjny podzielił argumentację Sejmu i Prokuratora Generalnego, że zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, art. 98 ust. 2 prawa bankowego nie stanowi podstawy wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom dłużnika. Art. 98 ust. 2 prawa bankowego w ogóle nie dotyczy dopuszczalności wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercy dłużnika z tytułu czynności bankowej, o której mowa w art. 97 ust. 1 prawa bankowego, w sytuacji gdy za życia dłużnika bank nie wystawił bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko niemu. Taką podstawę, zgodnie z judykaturą Sądu Najwyższego, stanowi art. 96 ust. 2 prawa bankowego: "Następca prawny dłużnika banku, zarówno szczególny, jak i ogólny wstępuje w prawa i obowiązki majątkowe dłużnika, ale także w całą sytuację prawną poprzednika prawnego, wykreowaną m.in. złożeniem przez niego oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Nie ma zatem przeszkód, żeby przeciwko spadkobiercom dłużnika będącego osobą wymienioną w art. 97 ust. 1 Prawa bankowego, na podstawie art. 96 ust. 2 tego prawa, mógł zostać wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny" (uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2010 r., sygn. akt III CZP 18/10, OSNC nr 12/2010, poz. 157; zob. też uchwała SN z 7 stycznia 2004 r., sygn. akt III CZP 98/03, OSNC nr 2/2005, poz. 27).

Z kolei w uchwale z 16 stycznia 2009 r. (sygn. akt III CZP 132/08, OSNC nr 12/2009, poz. 157) Sąd Najwyższy stwierdza, że: "W art. 98 ust. 2 p.b. założono, że uproszczony sposób dochodzenia należności banku, tj. posłużenie się bankowym tytułem egzekucyjnym, jest możliwe również po pojawieniu się pewnych zdarzeń prawnych po dokonaniu czynności bankowej (np. śmierci dłużnika lub przekształcenia osoby prawnej). Posłużenie się bankowym tytułem egzekucyjnym jest też możliwe wówczas, gdy zachodzi potrzeba egzekucji z majątku wspólnego małżonków. Przyjmując taki punkt widzenia, nietrudno dojść do wniosku, że art. 98 ust. 2 pr. bank. obejmuje jednak niejednorodne sytuacje prawne, co podważa prawny sens dokonywania ogólnych ocen prawnych odnoszących się także do sytuacji prawnej banku wobec spadkobiercy zmarłego dłużnika". Podobnie w uzasadnieniu uchwały o sygn. akt III CZP 18/10: "Nie budzi wątpliwości, że jeżeli bank wystawi tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi będącemu osobą wymienioną w art. 97 ust. 1 pr. bank. za jego życia, sąd może nadać klauzulę wykonalności temu tytułowi przeciwko spadkobiercom dłużnika. Wynika to wprost z art. 98 § 2 pr. bank. i jest zgodne z art. 788 k.p.c. [...] Należy podzielić stanowisko, że podstawy wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom dłużnika banku nie może stanowić art. 98 ust. 2 pr. bank. Przepis ten nie jest wprawdzie jasno sformułowany, jednak odczytanie go w kontekście poprzedzających go przepisów art. 96 i 97 pr. bank. wskazuje, że dotyczy nadania sądowej klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przeciwko innym osobom niż dłużnik banku, gdy na osoby te, m.in. w wyniku spadkobrania, przeszedł obowiązek spełnienia świadczenia. Bezpośrednia możliwość wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom dłużnika banku zależy od przyjęcia, czy wstąpili oni w obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia wynikającego z jego zobowiązania wobec banku".

Należy zauważyć, że w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, jako podstawę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom zmarłego dłużnika, który bezpośrednio z bankiem dokonał czynności bankowej, wskazuje się jednolicie art. 96 ust. 2 pr. bank. (por. np. uchwały SN z 7 maja 2010 r., sygn. akt III CZP 18/10; z 7 oraz postanowienie SN z 10 października 2014 r., sygn. akt III CZP 72/14, OSNC nr 10/2015, poz.119).

Instytucja bankowego tytułu egzekucyjnego, w tym kluczowe dla niej regulacje art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 prawa bankowego były już przedmiotem kontroli konstytucyjności w postępowaniu zakończonym wyrokiem Trybunału z 14 kwietnia 2015 r. (sygn. P 45/12, OTK ZU nr 4/A/2015, poz. 46). Należy wskazać, że rozstrzygając tę sprawę, Trybunał pozostawił czasowo w systemie prawa art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 prawa bankowego, ponieważ natychmiastowe ich wyeliminowane mogłoby spowodować stan wtórnej niekonstytucyjności, większej niż wywoływany przez te przepisy.

Trybunał zgadza się ze stanowiskiem Prokuratora Generalnego, że eliminacja całej instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego w sprawie o sygn. P 45/12 jest równoznaczna z jej usunięciem także w zakresie, w jakim zaskarżono ją analizowaną skargą. Gorsza sytuacja spadkobierców wymienionych w art. 98 ust. 2 prawa bankowego w stosunku do osób, które dokonywały z bankiem czynności prawnej, łagodzona jest przez przepisy pozwalające spadkobiercom ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku.

Specyfika sytuacji tych spadkobierców nie uzasadnia ich odmiennego traktowania w kwestii obowiązywania przepisów regulujących instytucję bankowego tytułu egzekucyjnego.

Postanowienie TK z dnia 13 grudnia 2016 r., SK 16/15, OTK-A 2016/94

Standard: 3882