Kryminalizacja dystrybucji materiałów propagujących totalitaryzm i mowę nienawiści (art. 256 § 2 k.k.)

Z punktu widzenia zasady określoności przepisów karnych konieczne jest, aby cel rozpowszechniania, o którym mowa w art. 256 § 2 k.k., odnosił się do precyzyjnie określonych zachowań. Na gruncie art. 256 § 2 k.k. zachowania te mają znaczenie bliskoznaczne.

W art. 256 § 2 k.k. wskazany jest cel kierunkowy. Art. 256 § 2 k.k. stanowi o czynie dokonywanym „w celu rozpowszechniania”. Nawet mając na uwadze posłużenie się przez ustawodawcę w treści art. 256 § 2 k.k. pojęciem „inny przedmiot”, nie można uznać – jak chciałby wnioskodawca – że celem kwestionowanej regulacji jest „wprowadzenie karalności każdego faktu posiadania przedmiotu o treści opisanej w § 1 art. 256 Kodeksu karnego”.

Art. 256 § 2 k.k. nie zakazuje zbywania opisanych w nim przedmiotów.

Jakkolwiek w art. 256 § 2 ustawodawca kryminalizuje na równi czynności służące propagowaniu skrajnie prawicowego ustroju państwowego (faszyzmu) jak i skrajnie lewicowego ustroju państwowego (komunizmu), to w sferze ideologicznych fundamentów tych reżimów ogranicza się do tego pierwszego ustroju, zakazując – w art. 256 § 1 k.k. – nawoływania do szerzenia nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych – pomijając szerzenie nienawiści na tle różnic klasowych. Tymczasem publiczne propagowanie lub nawoływanie do nienawiści klasowej było i wciąż jest w wielu państwach podstawą ideologii oficjalnej albo podstawą programu skrajnej lewicy (zob. T. Snyder, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem. Warszawa 2011, passim). Takie zawężone uregulowanie w art. 256 § 1 k.k. stanowi najpewniej refleks przyjętej w 1966 r. przez Narody Zjednoczone treści art. 20 ust. 2 MPPOiP, który stanowi, że: „Popieranie w jakikolwiek sposób nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiące podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu, powinno być ustawowo zakazane”. To znaczy, że prawodawca międzynarodowy w sposób niepełny określił zakres szerzenia nienawiści w odniesieniu do ideologii komunistycznej.

Na podstawie art. 256 § 2 k.k. karalności podlega produkowanie, utrwalanie, sprowadzanie, nabywanie, przechowywanie, posiadanie, prezentowanie, przewożenie lub przesyłanie – w celu rozpowszechniania – druku, nagrania lub innego przedmiotu będących nośnikami symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. W orzecznictwie Trybunału dopuszcza się – pod ściśle określonymi warunkami – używanie w prawie karnym zwrotów niedookreślonych (por. wyroki w sprawach SK 43/05, pkt III 8.5. oraz SK 52/08, pkt III 5.3.). Jednak gdy w przepisie prawa karnego występuje pojęcie niedookreślone, od ustawodawcy oczekiwać należy najwyższej możliwej precyzji przy opisie znamion tego czynu.

Posłużenie się w przepisie karnym wyrażeniem: „druku, nagrania lub innego przedmiotu będących nośnikami symboliki totalitarnej” narusza zasadę określoności przepisów prawa karnego. Trybunał podziela wątpliwości wyrażone przez komentatorów art. 256 § 2 k.k. Wskazywali oni m.in., że „nie jest wiadome, czy za symbol komunizmu uznany zostanie czerwony sztandar, czy też np. będzie to musiał być czerwony sztandar z sierpem i młotem, czy też koszulka z wizerunkiem Che Guevary” oraz, że „art. 256 § 2 spowoduje istotne problemy natury praktycznej.

Uwagi te są również prawdziwe w odniesieniu do przedmiotów będących nośnikiem symboliki faszystowskiej. Poza bowiem swastyką, jednoznacznie kojarzoną obecnie z narodowym socjalizmem i jego zbrodniami przeciwko ludzkości, istnieją inne symbole, które będąc faszystowskimi, mogą mieć także inne znaczenie.

Konkludując, Trybunał stwierdza, że art. 256 § 2 k.k., w zakresie w jakim przewiduje kryminalizację produkowania, utrwalania, sprowadzania, nabywania, przechowywania, posiadania, prezentowania, przewożenia lub przesyłania – w celu rozpowszechniania – druku, nagrania lub innego przedmiotu będących nośnikami symboliki totalitarnej, nie spełnia kryteriów określoności, wymaganych dla przepisów karnych – jest skonstruowany w sposób nieprecyzyjny, niejasny i niepoprawny. Przekłada się to na niepewność sytuacji prawnej osób, które – z różnych przyczyn – pragną posłużyć się symbolami, które mogą zostać uznane za totalitarne. Dlatego art. 256 § 2 k.k. jest w części obejmującej wyrazy: „albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej” niezgodny z art. 42 ust. 1 w związku z art. 54 ust. 1 i art. 2 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 19 lipca 2011 r., K 11/10

Standard: 42495 (pełna treść orzeczenia)